İstanbul’da Emeviler döneminden beri sayısız cami ve mescid yapılmış, asırlar boyu bu ibadethaneler çeşitli sebeplerle ortadan kalkmış, bazen yeniden ihya edilmiş bazen ihya olunmadan sırlanıp gitmişlerdir. Bu hususta yaptığımız bir araştırma İBB. Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı Kültür Varlıkları Projeler Müdürlüğü tarafından Aralık 2015’de bastırılan İstanbul’un Kaybolan Kültür Varlıkları II isimli eserde neşrolunmuştu. Aynı konu üzerinde yürüttüğümüz çalışmalar sırasında, kıymetli dostum Mimar İbrahim H. Yiğit Bey’in Tohum dergisinin camiler konulu olacak son sayısına bir yazı vermemi istemesi üzerine bu makale kaleme alındı. İnşaallah biraz da olsa faydalı olur. Bu çalışmada yardımlarını gördüğüm Muzaffer Şahin, Fatih Dalgalı, M. Birol Ülker, İbrahim H. Yiğit beyler ile Tuba Karaçorlu Hanım’a teşekkür etmeyi bir vazife telâkki ediyorum. Sağ olsunlar, himmetleri âlî ve mebrûr olsun. Günümüzde Beyoğlu ilçesinin Evliya Çelebi, Hüseyin Ağa, Kamer Hatun, Çatmalımescit, Bedrettin, Emekyemez, Bereketzade ve Şahkulu mahalleleriyle çevrili bulunan Asmalımescit mahallesinin adı, Asmalı Mescid isimli bir ibadethaneden gelmektedir. Bilindiği üzere eski İstanbul mahalleleri isimlerini merkezinde bulunan, meselâ “Sofular Mescidi Mahallesi”, “Molla Hüsrev Câmii Mahallesi” gibi, cami veya mescidden alırdı ki, zamanla mescidi, camii terkedilerek sadece “Sofular”, “Molla Hüsrev” mahalleleri kaldı. Bu hususta geniş bilgi için merhum Ekrem Hakkı Ayverdi’nin 1958 yılında Ankara’da Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı arasında bastırılan Fatih Devri Sonların-da İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu isimli eserine bakılabilir. XVI. yüzyılın ilk yarısında Beyoğlu bağlık bahçelik tenha bir yer iken Galata Sarayı’ndaki acemi oğlanlardan başka, Galata Mevlevihanesi, Şah Kulu Mescidi, Asmalı Mescid ve Ağa Camii civarlarında bir miktar Müslüman-Türk nüfus bulunuyordu.1 XVII. yüzyılda da tenhalığı devam eden Beyoğlu’nda, XVIII. yüzyılda Sultan I. Mahmud’un bölgeye yeni su getirmesi ile nüfus artmaya başlamıştır.
XVIII. yüzyıl sonlarında Asmalımescid mahallesinde Müslümanlar ile gayrimüslimlerin birlikte yaşadıkları, dört avârız hânesi bulunduğu biliniyor.2 Bölgedeki cami ve mescidler çoğunlukla XVI. yüzyılda yapılmıştır.3 Bahsimiz olan Asmalı Mescid hakkında, İstanbul camileri için en kapsamlı eser olan Hadîkatü’l-Cevâmi‘nin matbu nüshasında şu bilgiler verilmektedir:
“Asma Mescidi: Bânîsi Sultan Bâyezid-i Velî vaktinde Tersâne-i Âmire’de kalafatcıbaşı bulunan Yunus Ağa’dır. Kabri kurbünde vâki‘ mezaristandadır. Seng-i mezarı sâir hemcivârı olan taşlardan bâlâdır. Tarîk-i âmm üzre bina olunmağla asma mescidi deyü şöhret bulmuşdur. Dörtyolağzı’na karibdir. Minberini esnafdan Ömer Ağa nâm kimesne vaz‘ eylemişdir. Karîbinde vâki‘ çeşme nâzır-ı dârü’s-sa‘âde el-Hâc Beşir Ağa’nın hayr-ı cârîsidir ki, 1153’de bina eyleyüp altı sene mürûrunda kendi dahi vefat edüp civâr-ı Ebî Eyyûb Ensârî radıyallahu anhda medfundur. Mahallesi vardır”4 Hadîkatü’l-Cevâmi’nin yazma nüshalarından birinde mescid hakkında matbu nüshadan farklı olarak şu bilgi görülür: “… Dörtyol ağzı’na nâzırdır ve minaresi dibinde bir zât-ı şerîf medfûndur”5.
Mescidin ve mahallenin ismi görebildiğim kadarıyla XVIII. yüz-yıl sonlarından itibaren “Asmalı Mescid” olarak anılmaya başlanmıştır6. Daha eski tarihli belgelerde “Galata hâricinde Galata’ya muzâfe Kasaba-i Tophâne’de Kalafakcıbaşı el-Hâc Yunus Ağa mescidi mahallesi7”, “Galata haricinde Kalafatcıbaşı Yunus Ağa mescidi der kasaba-i Kasımpaşa8” olarak kayıtlıdır.
Hadîkatü’l-Cevâmi‘de minber koyarak mescidi camiye dönüştüren şahsın esnaftan Ömer Ağa olduğu belirtilmiş iken, arşiv belgelerinde minber koyan zâtın İmam Mustafa Efendi olduğu görülmektedir9. Mustafa Efendi kurduğu vakıfdan hatip için yevmî 3 ve sermahfil için yevmî 1, mütevelli için 1 akçe vazife tayin etmiştir10. Minber evâsıt-ı Za 1151 [20.02-28.02.1739] tarihinde konulmuştur11. İmam Mustafa Efendi neslinden Mustafa b. Süleyman daha sonraki yıllarda vakfın mütevellisi olmuş ve kendisi de 20 L 1202 [03.07.1790] tarihinde bir para vakfı tesis ederek imam ve evlâdına vazife tahsis etmiştir12. Yukarıda da ifade edildiği üzere Sultan II. Bâyezid döneminde (1481-1512), Sultan Bâyezid-i Velî evkâfı arazisi üzerinde13, Kalafatçıbaşı14 Hacı Yunus Ağa tarafından yapılan mescid, BOA. BEO, No: 3252/243858-4’de kayıtlı, 12 M 1326/15.02.1908 tarihli bir vesikada “elli bu kadar sene evvel”, “elli altmış sene evvel” yapılan tahkikatda minaresinden başka bir şey kalmadığı görüldüğü” denmesinden, 23 S 1247/3.8.1831’de çıkan ve onbeş saat devam ederek, Beyoğlu’nun en büyük yangınlarından biri olan yangında15
-kuvvetle tahmin olunduğu üzere ahşap olduğundan- tamamen yanmış ve sadece harab bir minaresi kalmıştır16. XIX. yüzyıla ait bir seyahatnamede Beyoğlu’nun özellikle Asmalımescid ve Şahkulu gibi surdışı mahallelerinin 1810 ve 1811 yıllarında çıkan yangınlarda tümden yok olduğu kaydedilmiş17 ise de Mustafa Cezar, İstanbul yangınları hakkında yaptığı araştırmada “26 Ca 1226/18.06.1811 gecesi Beyoğlu’da çıkan bir yangından bir miktar ev ve dükkân alevlerin kurbanı olduğunu, ancak yangın çıktığı sırada başlayan şiddetli yağmur alevlerin sönmesini sağlayarak yangının felâket halini almasını önlediğini18” belirtir ki, bundan 1811 yangınının Tancoigne’nin dediği gibi büyük bir felâket olmadığı anlaşılır. Zaten belgelerde ifade edilen 60 yıl öncesi de tam olarak 1831 yılını göstermektedir. Mescid yandıktan sonra arsa halinde kalmış, yirmi yıl geçtikten sonra ne şekilde imar edileceği hususunda Meclis-i Vâlâ, Sadâret, Mâbeyn Başkitâbeti aralarında yazışmalar yapılmış19 ise de bir netice alınamadığı anlaşılıyor. Mescid, yandıktan 76 yıl sonra civarında yapılmaya başlanan bir apartmandan dolayı tekrar gündeme gelmiştir. Bu hususa girmeden önce Asmalı Mescid Camii arsasının, maruz kaldığı kayıplardan, ulaşabildiğimiz belgeler ışığında kısaca bahsedelim.
Bilindiği üzere XIX. yüzyılın ikinci yarısında kapitülasyonlar ve Avrupalı tüccar ve yatırımcılara tanınan diğer haklardan yararlanmak isteyen 100 bin gayrimüslim İstanbul’a gelmiş, bunların büyük kısmı Pera, Galata ve Tophane bölgelerine yerleşmişlerdi. O yıllarda anılan yerlerde %47 yabancı, %32 gayrimüslim Osmanlı tebe‘ası ve %21 Müslüman bulunuyordu20.
Bu süreçte vesikalarda da ifade edildiği üzere Asmalı Mescid arsasının etrafı gayrimüslim haneleriyle çevrilmiş21 ve minarenin etrafına alana dört bir taraftan tecavüz edilmiş22; ayrıca buradaki arsanın bir kısmı yola alınmıştır23. Ayvansarâyî’nin mescidin yerini tarif ederken “Dörtyol ağzı”na karibdir” dediği bölge, aşağıda da görülecek vesika ve planlardan anlaşılacağı üzere, Asmalımescid caddesinin sağ ve solundaki Minare ve Mezarlık sokaklarının kesiştiği yerdir24. Halen dört metre genişliğinde olan Minare sokağı yaklaşık bir buçuk metre kadar imiş. O zamanlar İstanbul sokaklarının ne derece dar olduğu çeşitli yazılarda görülebilmektedir. Meselâ merhum Osman Ergin bir konferansında bu hususta şunları anlatır: “ İstanbul’un fethinden Kanunî devri sonuna kadar sokak genişlikleri Bizanslılar gibi kabul edilip uygulanmış iken daha sonra nüfus arttıkça, yer daraldıkça yapı işlerini kontrolla görevli memurlar yanlış yollara saptıkça sokaklar ve caddeler bir buçuk iki metreye kadar inmiştir. Hâlâ İstanbul’un yangın görmemiş yerlerinde 1.5-2 arşın (yaklaşık bir-iki metre) genişliğinde sokaklara rastlanır” der ve tarih boyunca yollara nasıl ve ne şekilde tecavüz edildiğini anlatır25. 1903 yılında çok zengin bir kimse olduğu anlaşılan Rafael Kamhi isimli bir tüccar-müteahhid Asmalımescid-Minare sokağı-Tepebaşı caddesi arasında, 1892’den beri mermerci dükkânları bulunan yere26 Kamhi Apartmanı’nı yaptırmaya başlamış ve bu sırada aşağıdaki krokide görülen mescid yerini, meşrutahaneleri ve mescidin bânîsi Hacı Yunus Ağa ve diğer kabirlerle yanındaki Hacı Beşir Ağa’nın yaptırdığı büyük aynalı çeşmesi ile haznesini mahvederek ortadan kaldırmıştır27. Bu durumu Sultan Abdülhamid’e arzeden Sultan’ın başfotoğrafçısı Miralay Ali Sami’nin28 çizdiği kroki şöyledir:
Krokide Minare sokağının sol başında Mehmed Dede türbesi ve az arkasında bir apartman. Aynı sokağın sağ başında Asmalı Mescid Camii, hemen altında mescidin bânisi Hacı Yunus Ağa’nın kabri ve onun alt tarafında da camiye ait meşruta hâneler bulunuyormuş.
Yine aynı yer için Şeyhülislâm Mustafa Hayri Ürgüplü’nün Evkâf Nâzırı iken müsteşarlığını yapan Ahmed Nuri Ebussudoğlu Bey’in29 matbu Hadîkatü’l-Cevâmi nüshasının Asma Mescidi kısmına çizdiği kroki -bazı derkenarlarda belirtilen tarihler 1940’lı yıllara ait olmasından- bunun da o yıllarda çizilmiş olması muhtemeldir. Bu iki kroki ve vesikalarda zikredilen bilgilerden Asmalı Mescid câmii’nin bir kısmı apartmanın altında kalmış, bir kısmı Minare sokağına ve bir kısmı da Asmalımescid caddesine katılmıştır. Mescidin, Hacı Yunus Ağa kabrinin ve meşruta hanelerin sağında bulunan Hacı Beşir Ağa çeşmesi30 de yine Kamhi Apartmanı altında kalmıştır. Aşağıda 21. vesikada gördüğümüz derkenarda Mehmed Dede ile birlikte üç şahıs ismi daha zikredilmektedir:
1025 Mehmed Dede
1105 Mustafa Dede
1180 oğlu Halil Dede
1225 oğlu Şeyh Mehmed Efendi Mehmed Dede mezar krokisi, Fikret Adil’in Asmalı Mesçit romanında Münif Fehim tarafından çizilmiştir. Şahidesinde “Hâza kabr-i Mehmed Dede sene 99” yazdığı görülüyor. Bu hususta Turgut Kut Bey makalesinde şu bilgileri verir: “… parmaklıkla çevrili mezar taşının bulunduğu set bugün hâlâ yerindedir. Ancak Ekim 1993’te setin duvarları sıvanmış üzerine yeniden parmaklık yaptırılmıştır.
İstanbul’u Sevenler Grubu’nun 1945 tarihli raporuna göre, bu sette bulunan Yunus Ağa’nın başka iki mezar taşının Galata Mevlevihanesi’ne taşındığı bildiriliyorsa da, yaptığımız araştırmada bu taşlar mevlevihanede yoktur31”
Bir önceki sayfada ismi görülen dört zâtın kim oldukları tesbit edilemedi. Turgut Kut Bey, İstanbul’u Sevenler Grubu’nun set üstünde bulunan Yunus Ağa’nın ve -isimleri belirtilmeyen- diğer iki şahsın Galata Mevlevihanesi’ne naklondukları söylediğini, kendisinin Mevlevihâne’de bu taşları arayıp bulamadığını kaydetmekte ise de, yukarıdaki isimlerle yeniden aranması faydalı olabilir. Uzun süre devletin çeşitli birimlerini meşgul eden bu Kamhi Apartmanı meselesi ve Asmalı Mescid ile alâkalı bazı vesikalara yazımızın www.tohumdergisi. com sitesinde yayımlanan versiyonunda yer verdiğimizi belirterek konumuzu noktalayalım.
VESİKALAR:
1- I_MVL_00209_006765_001_001
Hüve
1) Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesinin Meclis-i Vâlâ’ya i‘ta buyurulan bir kıt‘a takririnde Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn’a mülhak evkâfdan merhum Sarı Lûtfî vakf-ı şerîfi müsakkafâtından Galata’da Mevlevîhâne civarında Sarı 2) Lûtfî mahallesinde kâin bir bâb İslâm menzilini Tersâne-i Âmire direkcibaşısı Çamlıcalı Kostantin kızı Anane Cozine altmış bir senesinde bi’l-iştira hedm ile kârgir olarak inşa etdirmiş ve kendüsi bilâ veled 3) ölmesiyle bi’l-muvaza‘a zahire gümrükcüsü Osman Ağa uhdesine ve altmış üç senesinde ağa-yı mumâ-ileyhin ferâğından İslâma satılmak şartıyla Karabet Bey’e ferağ ve in-tikal etdirmiş ve mersum akdemce bilâ veled fevt 4) olmuş idüğinden keyfiyet ağa-yı mumâ-ileyhden lede’s-sual hâl-i minval-i muharrer üzre olduğunu beyan eyledikde mumâ-ileyh keyifsiz bulunduğuna binâen keyfiyet biraderi Herce Begos’da bi’s-sual vâki‘ olan 5) ifadesi mîr-i mumâ-ileyhin mersûmede bir mikdar alacağı olduğundan hane-i mezbûr ol vakt uhdesine geçirilüp mu’ahharan mersûme borcunu eda etmiş ise de hane-i mezkûr mîr-i mumâ-ileyh uhdesinde kaldığı ve fakat hâne-i 6) mezbûrun füruhtuyla bâzergân vekil tayin kılındığı beyanından ibaret olup ancak hâne-i mezkûr vakfı tarafına mahlûl olarak füruhtu takdiride bin beş yüz kise akçe mu‘acceleye 7) tahammülü olduğu anlaşılmasına ve mersûmenin eda-yı deyni zımnında mahlul-i mezbûre taraf-ı âhardan müdahale ve vaz‘-ı yed olunması şer‘an ve nizâmen icab etmeyeceğine ve vakf-ı mezkûr bî-kudret olduğundan men-zil-i 8) mezbur kurbünde vâki‘ câmi‘-i şerifi yirmi seneden berü muhterik olarak arsası mezbele içinde ve minaresi mevcud olduğu halde reâyâ haneleri arasında kalmış idüğine binâen hâne-i mezkûre vâki‘ olan 9) mü-dahalenin men‘ ve ref‘iyle füruhtu ve câmi‘-i şerif-i mezkûrun ihya ve ta‘miri menut-ı emr ve irade-i seniyyeleri idüği beyan ve ifade olunmuş olup siyak-ı iş‘âra nazaran hâne-i mezkûr 10) zikr olunan vakf dahilinde idüğine ve bu makûle dahil-i evkâf olan menazil ve sâirenin mahlûlâtı cânib-i vakfa aid ve râci‘ olarak taraf-ı âhardan vâki‘ olan müdahalenin men‘ ve ref‘i 11) lâzım geldiğine binâen bâzergân-ı merkûme cevab i‘tası icab-ı halden bulunmuş ve zikr olunan câmi‘-i şerifin haliyle bıragılması münasib olmayacağı misillü o civarda olan Asmalı Mescid dahi muhterik 12) olmuş olduğundan bunların icab-ı hal ve mevki‘e göre sûret-i i‘mariyeleri ne vechile olmak lâzım geleceği evvelemirde taraf-ı hazret-i fetvâpenâhîden istifsar olunarak vâki‘ olacak iş‘ar üzerine 13) iktizalarına bakılması ve zikr olunan hânenin bi’l-müzayede füruht olunmak üzre kararının arz ve istizan olunması zımnında keyfiyetin nezâret-i müşârün-ileyhaya havalesi Meclis-i Vâlâ’da tezekkür kılınmasına ve nezâret-i 14) celîle-i hâriciye ile dahi muhabere olunmuş ise de ol bâbda her ne vechile emr ve irade-i seniyye-i vekâletpenâhîleri müte‘allik ve şeref-sudûr buyurulur ise ana göre icra-yı muktezası bâbında emr ü ferman hazret-i men lehül emrindir
Fî 15 C sene 67 [18.04.1851) MÜHÜR (Mehmed Rif‘at); MÜHÜR (Mehmed Kâmil); MÜHÜR (Mehmed) Kâmil Paşa Bulunamadı; MÜHÜR (Mehmed Arif); MÜHÜR (Es-Seyyid Hasan Tahsin); MÜHÜR (Mümtaz); MÜHÜR (Mehmed Salih); Ahmed Bey (bulunamadı); MÜHÜR (es-Seyyid Hüseyin Muhsin); MÜHÜR (es-Seyyid İbrahim Edhem)
2- I_MVL_00209_006765_002_001
Hüve
Atûfetlü efendim hazretleri
Meclis-i Vâlâ’nın Evkâf-ı Hümâyûn Nezãret-i celîlesinin takririyle beraber manzûr-ı âlî buyurulmak içün takdim kılınan mazbatası mealinden müstefad olduğu üzre merhum Sarı Lûtfî vakf-ı şerîfi müsakkafâtından Galata Mevle-vihânesi civarında Sarı Lûtfî mahallesinde kâin olup İslâm menzili iken Ter-sâne-i Âmire direkcibaşısı Çamlıcalı Kostantin’in kızı Anane Cuzbine tarafından bi’l-iştira hedm ile kârgir olarak inşa olunmuş olan hânenin mer-sûmenin bilâ veled ölmesine mebni füruhtuyla borcunun te’diyesine Lafenten bâzergân vekil teyin kılınmış ise de bu makûle dahil-i evkâf olan menazil ve sâirenin mahlûlâtı taraf-ı vakfa aid ve râci‘ olacağından bâzergân mersûm cevab i‘tasıyla müdahale-i vâki‘anın men‘i ve vakf-ı mezbûr bî-kudret bulun-duğundan menzil-i mezkûr kurbünde vâki‘ câmi‘-i şerif bir müddetden berü harâb olarak arsası re‘âyâ hâneleri arasında kalmış olmasıyla bunun ve yine bu kabilden olarak o civarda bulunan Asmalı Mescid’in imarları keyfiyetinin cânib-i cenâb-ı fetvâpenâhîden istifsar kılınması husûsunun cânib-i nezâret-i müşârün-ileyhaya bildirilmesi Meclis-i Vâlâ’da tezekkür olunmuş ise de ol bâbda her ne vechile emr ü fermân hazret-i pâdişâhî şeref-sünûh buyurulur ise ana göre hareket olunacağı beyânıyla tezkire-i senâverî terkim kılındı efendim. Fî 4 Receb sene 267 [06.05.1851]
Ma‘ruz-ı çâker-i kemîneleridir ki
Resîde-i dest-i tekrim olan işbu tezkire-i sâmîye-i âsafâneleriyle zikr olunan mazbata ve takrir manzûr-ı ma‘âlî-mavfûr-ı hazret-i şâhâne buyurulmuş ve vâkı‘a ve bu makûle dâhil-i evkâf olan menâzil ve sâirenin mahlûlâtı taraf-ı vakfa âid ve râci‘ olacağından bâzergân mersûm cevab i‘tasıyla müdahale-i vâki‘anın men‘i ve zikr olunan câmi‘-i şerif ile mescid-i mezkûrun i‘marları keyfiyetinin cânib-i cenâb-ı fetvapenâhîden istifsârıyla vâki‘ olacak iş‘âra göre
iktizalarına bakılması ve hâne-i mezkûr bi’l-müzayede füruht olunmak ve her kim tâlib olur ise ismi beyan kılınmak üzre kararının istizan olunması husû-sunun cânib-i nezâret-i müşârün-ileyhaya bildirilmesi müte‘allik ve şeref-sudûr buyurulan emr ve irade-i seniyye-i cenâb-ı mülûkâne mukteza-yı münîfinden olarak mârrü’l-beyan mazbata ve takrir yine savb-ı âlî-i âsafânelerine iâde kılınmış olmağla ol bâbda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 6 B sene 67 [08.05.1851]
3- I_MVL_00227_007738_003_001
1) Atûfetlü efendim hazretleri
2) Cennet-mekân Sultan Bâyezid Hân tâbe serâhu hazretleri evkâf-ı celîlesi arazisinden Beyoğlu haricinde ma‘lûmü’l-esâmî mahallerde vâki‘ kâffe-i arazinin eyâdi-i müste’cirînde 3) bulunan temessükâtı muhtel ve müşevveş olduğuna binâen tanzim olunan zabıt mûcebince arazi-i mezkûreden ba‘zı mahalleri İslâma ve ba‘zı yerler Hristiyana mahsus olmak üzre müceddeden tarîkler 4) küşad olunarak verilen nizâmın derciyle ber-mûceb-i irade-i seniyye sahibleri yedlerinde olan atik temessükâtın ahzıyla vakf-ı müşârün-ileyhaya müceddeden temessükât i‘tası keyfiyetine dair makâm-ı 5) nezâret-i behiyyeleri tezkiresiyle melfuf lâyiha üzerine Tophâne-i Âmire müşîri devletlü paşa hazretleriyle muhabereyi şâmil olan tezkire ile melfuf müzekkire ve harita Meclis-i Vâlâ’ya lede’l-i‘ta 6) bu husûsa dair vukû‘a gelen ba‘zı niza tesviye olunarak mündefi‘ olmuş olduğu ifade olunmuş olmasıyla haritasına tatbikan arazi-i mezkûrenin icab eden temessükâtının eshabına
7) verilmesi husûsunun savb-ı vâlâlarına bildirilmesi tezekkür olunarak evrak-ı merkûme leffen gönderilmiş olmağla icabının icrasıyla keyfiyetin ifadesi tevakkuf-ı himem-i behiyyeleridir.
Fî 27 Ca sene 67 [31.03.1851]
1) Ma‘ruz-ı çâker-i kemîneleridir ki
2) Hâme-pîrâ-yı ta‘zim ve ibcal olan işbu emirnâme-i sâmî-i âsafâneleri ve
3) müşîr-i müşârün-ileyh hazretleriyle muhabereyi şâmil diğer emirnâme-i sadãretpenâhîleri 4) me’al-i ãlîleriyle mezkûr harita ve müzekkire mü’eddaları rehin-i iz‘an-ı 5) çâkerânem olmuşdur. Arazi-i mezkûre temessükâtının tanzim ve i‘tâsı 6) selef-i çâkerî devletlü paşa hazretleri taraflarından mukad-demâ takdim 7) kılınan üç bendi şâmil lâyihada beyân olunan müşkilâtın 8) def‘ ve izalesine mütevakkıf olup lâyiha-i mezkûrenin birinci ve ikinci 9) bend-lerinde muharrer tarik küşâdı hakkında olan müşkilâtın sûret-i 10) tesviyesi eğerçi müzekkire-i mezkûrede gösterilmiş ise de üçüncü 11) bendde muhar-rer İslâm mahallesi olmak üzre tesviyesi muktezâ-yı 12) emr ve irâde-i seniyye-i cenâb-ı mülûkâneden bulunan Mekteb-i Harbiye-i Şâhâne 13) nezdindeki mahal bâ-temessük vakf reâyâ uhdelerinde bulunarak 14) ma-hall-i mezkûrun bu def‘a verilen karar-ı âlî vechile İslâma 15) ferâğıyla temessükâtının tebdîli husûsunda mutasarrıfları taraflarından 16) olan mü-mana‘ât hakkında bir şey bahs olunmamış ve mahall-i mezkûr 17) mukad-dem tanzim olunan haritada sürhle işaret kılınan mahal 18) olarak bunun İslâm mahallesi olmak üzre 19) tesviyesi emr ü irade-i seniyye-i cenâb-ı mülûkâne iktizâ-yı ma‘âlî-i ehvâsından olduğu 11 L sene 65 [31.08.1849] tar-ihiyyle makâm-ı çâkerîye şeref-sudûr edüp mahfûz bulunan bir kıt‘a fermân-ı âlîlerinde 20) münderic bulunmuş olup bunun ve gerek müzekkire-i mezkûrede gösterilen tarik ve sâire husûsâtının faslen icrası hazinece mükin olamayarak husûsât-ı mezkûrenin 21) tesviyeleri zımnında bâ-fermân-ı âlî müstakil bir bendelerinin me’mur ve ta‘yin veyahud müşir-i müşârün-ileyh hazretlerine veya Ticaret Nezâret-i celîlesine bâ-fermân-ı âlî havale buyuru-larak fi‘len 22) icralarıyla fakat evkafca dahi usûl ve nizâmına tatbikan temessükâtın tesviye ve icabının icrasıçün çâkerlerine hitâben başkaca fer-mân-ı âlîlerinin şeref-sudûr buyurulması iktiza-yı halden 23) ve emr ve irade-i aliyye-i âsafânelerine mütevakkıf mevaddan görünmüş ve evrak-ı mersûme takımıyla leffen yine iâde ve takdim kılınmış olmağla ol bâbda ve her halde emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 18 Muharrem sene 68 [12.11.1851] Bende çâker
4- BOA. MFB, No: 816
Derkenar:
Mehmed Rif‘at sâkin Üsküdar M … Kasımpaşa 13114 11985
Fî 12 C sene 79 [04.12.1862] Der nezâret-i vakf-ı şerîf
Tecdid recâ ider
Vakf ______________________________________ ___ ı İmam Mustafa Efendi der mescid-i şerîf-i Kalafâtî Yunus Ağa der kasaba-i Kasımpaşa tâbi‘-i Haremeyn-i Şerîfeyn
Mehmed Rif‘at Efendi ibn-i Süleyman Efendi an evlâd-ı vâkıf
ber-vech-i meşrûta
mütevellî-i vakf
yevm1
Berât _________________________
sitâde fî 21 Za sene 1272 [24.07.1856]
Vech-i meşrûn üzre merkûmun uhdesinde mestûrdur Fî 23 Cemâziyelevvel sene 1279 [15.11.1862]
SAH
Tecdid
İmza
TUĞRA
(Abdülmecid Hân bin Mahmud el-muzaffer dâimâ)
1) Nişân-ı şerîf-i âlîşân-ı sâmî-mekân-ı sultânî ve tuğra-i garrâ-yı cihân-ı sitân-ı hâkânî nefeze bi’l-avni’l-rabbânî hükmi oldur ki
2) Haremeyn-i Muhteremeyn’e tâbi‘ evkâfdan kasaba-i Kasımpaşa’da vâki‘ Serkalafâtî Yunus Ağa mescidinde İmam Mustafa Efendi’nin vaz‘ eylediği minber vakfının yevmî bir akçe vazife ile ber-vech-i meşrûta tevliyeti mu-tasarrıfı evlâd-ı vâkıfdan es-Seyyid eş-Şeyh Hâfız Mehmed Rızâeaddin ibn-i es-Seyyid Hâfız Mehmed Şemseddin’in 3) vefâtı vukû‘uyla mahlûlünden batn olan evlâd-ı evlâd-ı evlâd-ı vâkıfdan hemşîrezâdesi Mehmed Rif‘at ibn-i Süleyman zîde kadrühû kendüye tevcihini bâ-arzuhal niyâz ve istid‘â etmiş ve kuyûda bi’l-müraca‘a tevliyet-i mezkûre müteveffa-yı merkûmun el-yevm uhdesinde olduğu ve vâkıf-ı mumâ-ileyhin bin yüz elli bir senesi 4) Zilka‘de’sinin evâsıtı târihiyle [20.02-28.02.1739] mukayyed olan vazifesinin vakf-ı mezbûrun tevliyeti hayatda oldukca kendüye ve ba‘de vefâtühû evlâd ve evlâd-ı evlâd-ı evlâd-ı evlâd zükûrların eslâh ve erşedine batnen ba‘de batnin şart ve ta‘yin olunduğu Evkaf muhasebesi ve vakf-ı mezbûrun bin 5) iki yüz elli senesi Muharrem’i gurresinden [18.04.1836] yetmiş senesi Zilhic-ce’si gayetine [23.09.1853] muhasebesi lede’l-rü’ye altmış sekiz guruş fa-zlasıyla zuhûr eylediği vâridat defterlerinden derkenar olunmuş ve fi’l-hakika merkûm es-Seyyid eş-Şeyh Mehmed Rızâeddin Halîfe’nin fevt olduğu ve mumâ-ileyh 6) müteveffa-yı merkûmun hemşirezâdesi ve batn-ı evlâd-ı avlâd-ı evlâd-ı vâkıfdan olarak tevliyet-i mezkûrenin hissedâr-ı meşrûtaları bulunduğu ihbâr-ı ehl-i vukuf ile tahkik kılındığı ecilden tevliyet-i mezkûrenin ber-vech-i istid‘a mumâ-ileyhe tevcihi lâzım geleceği İstanbul pâyesiyle hâlâ 7) evkâf müfettişi akzâ kuzâtü’l-müslimîn Mevlânâ Mehmed Refik zîde fezâilühû tarafından i‘lâm kılınmış olmağla bu sûretde tevliyet-i mezkûre müteveffa-yı merkûmun mahlûlünden hemşirezâdesi ve batn-ı evlâd-ı mevcud evlâd-ı evlâd-ı evlâd-ı vâkıfdan olarak tevliyet-i mezkûrenin hissedâr-ı meşrûtası idüği bi’l-ihbâr 8) ber-vehc-i şer‘î mütehakkik olan mumâ-ileyh işbu râfi‘-i tevki‘-i refîü’ş-şân-ı hâkânî Mehmed Rif‘at ibn-i Sü-leyman zîde kadrühûya meşrûtiyet üzre ber-mûceb-i nizâm vakf-ı mezbûr umûrunu hüsn-i idare ve rü’yet ve hayrâtın i‘mârıyla şurût-ı vakfın icrasına i‘tina 9) ve dikkat eylemek ve beher sene lâzım gelen muhasebesini cânib-i Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn’umda ma‘rifet-i şer‘ile görüp sûret-i muhasebesin almak ve hilâf-ı şurût-ı vâkıf ve mugâyir-i nizâm bir gûne hareket ve terk ve tekâsül eder ise ref‘inden âhara verilmek şartıyla tevcih ve yedine berât-ı âlîşânım 10) i‘ta olunmak bâbında hâlâ Evkâf-ı Hümâyûnum nâzırı olup mecidiye nişân-ı hümâyunun birinci rütbesini hâiz ve hâmil olan düstûr-ı mük-errem müşîr-i müfahham nizâmü’l-âlem müşîr-i sadr-ı nezîrim el-hâc Mehmed Hasib Paşa edâmallahü te‘âlâ iclâlehû telhis etmekle 11) mûce-bince tevcih olunmak fermânı olmağın işbu bin iki yüz yetmiş iki senesi Zilka‘de’sinin yirmi birinci günü bu berât-ı hümâyûnumu verdim ve buyurdum ki mumâ-ileyh Mehmed Rif‘at zîde kadrühû müteveffa-yı merkûmun mahlûlünden evlâdiyet ve meşrûtiyet ve şart-ı mezkûr üzre tevliyet-i mezbûre mutasarrıf olup 12) ta‘yin olunan yevmî bir akçe vazifesin vakf-ı mezbûr mah-sûlünden ahz eyleye şöyle bilesiz alâmet-i şerîfeye i‘timad kılasız. Tahrîren fi’l-yevmi’l-sâmîn der şehr-i Zilhicce li-sene isnâ ve seb‘în ve mie‘teyn ve elf [ 8 Z 1272/ 10.08.1856]
5- A_}MKT_NZD__00309_00055_001_001
Evkâf-ı Hümâyûn Nezâretine kenar
1) İşbu tezkire-i behiyyeleriyle evrâk-ı melfûfe mü’eddâsı ma‘lûm-ı hulûsverî olarak Meclis-i Vâlâ’ya lede’l-i‘tâ melfûf müzekkire me’aline nazaran …[yırtık/Asmalı olmalı] 2) mescid-i şerîfi arsasının müsellesü’ş-şekl tahminen altmış zira‘ bir sedden ibaret ve etrafı duvardan hâlî ve derununda harab bir minare ile …[yırtık] 3) bânî-i mescid Mehmed Dede hazretlerinin kabr-i şerîfi mevcud olup arsanın haylice mahalli Hristiyan hâneleri derûnunda kalmış olarak mahalline 4) muttasıl bulunan hânelerden kapu açılıp tarik şekline konularak kabir dahi âdetâ ayak altında gibi bir halde bulunmuş olduğundan 5) cevânib-i selâsesine dört arşın irtifa‘ında metince bir duvar ile cadde tarafına taş söveli kavîce timur parmaklıklı kebir …[yırtık] 6) bir pencere yapıldığı ve mescid-i mezkûrun bâki arsaya muttasıl bulunan hânelere iki arşun mikdarı tarîk bırakılarak …[yırtık] 7) fakat oraya dört arşun irtifâ‘ında bir duvar ile iki cadde tarafına timur parmaklık çekildiği halde arsa …[yırtık] 8) ez her cihet muhafazası mumkün olacağı ve bunların tahminen on bin guruş masrafla vücuda geleceği ve Sarı […yırtık/ Lûtfî olmalı] 9) câmi‘-i şerîfi arsasının dahi murabba‘ü’ş-Şekl tahminen yüz on arşundan ibaret ve hey’et-i hâzırası diğerine mukis 10) olup cevânib-i selâsesi tarîk şekline konul-masıyla mezkûr arsa külliyen gâib olmamak içün etrafındaki tarîklerin 11) hadd-i nizâmına iblâğından sarf-ı nazarla alt ve üst başlarına tatbiken zikr olunan tarîkler ibkâ olunup arsa-i 12) mezkûrenin dahi muhafazası içün beş arşun irtifâ‘ında metin bir duvar ile münasib bir mahalline kezalik bir pencere 13) yapılması on yedi bin guruş masrafa muhtac idüği anlaşılup ve bu misillü mescid ve câmi-i şerîf arsaları 14) şu halde bırakılması lâyık ve câiz olama-yarak hüsn-i muhafazası lâzımeden olup ma‘lûm-ı vâlâları buyurulduğu 15) üzre Sarı Lûtfî mahallesinde muvaza‘aten Karabet Bey üzerinde bulunan menzilin mahlûl olarak vakfına 16) âid olduğu mukaddem ve muahhar icra olunan tahkikat ve tedkikat ile tebeyyün ederek menzil-i mezkûrun bi’l-müza-yede füruhtu 17) zımnında hazinece mu‘âmele-i muktaziyenin icrası savb-ı atûfîlerine iş‘âr kılınmış idi. Menzil-i mezkûrun asıl mutasarrıfesinin 18) ve-fâtıyla mahlûl olduğu ve vakfa aid idüği tebeyyün eylediğine dair altmış yedi tarihinde ve Nâfiz Paşa merhûmun Evkâf-ı Hümâyûn Nezâretinde 19) Bâb-ı Âlî’ye takdim kılınan tahrirde bu hânenin ol zaman bin beş yüz kise kıymeti olduğu ve bi’l-müzayede füruhtuyla 20) esmânında Sarı Lûtfî câmi‘-i şerîfinin ta‘miri sûreti istizan olunup irade-i seniyye-i şâhâne dahi müte‘allik buyuru-larak 21) ol vechile icabının icrası makâm-ı nezârete havâle olunmuş ise de her nasılsa maslahat şimdiye kadar maslahat bir hâl-i te’hirde 22) kalmışiken geçende evrak-ı atîkası buldurularak menzil-i mezkûrun icra-yı müzayedesi tekrar taraf-ı vâlâlarına havale 23) olunmuş idi. Bu haneye bin beş yüz kise takdir olunduğu zamandan berü mürûr-ı vakt cihetiyle kıymet-i emlâk terakki 24) eylediğinden menzil-i mezkûrun şimdiki halde evvelki kıymetinin iki mis-line vâsıl olacağı me’mûl olarak bu mu‘accele dahi 25) Sarı Lûtfî câmi‘-i şerîfi vakfına aid olmasıyla bu mu‘acceleden câmi‘-i mezkûrun ta‘miri mukaddemki irade-i seniyye 26) dahilinde ve orası ise mahv olup vakfının bu kadar hâsılâtı var iken câmi‘-i şerîf-i mezkûr arsasının yalnız 27) etrafına duvar inşasıyla iktifa edilmesi münasib lâyık olmayarak buraya arsaya göre tarz-ı cedid üzre gayet 28) güzel ve nümayişlice olarak müceddeden bir câmi‘-i şerîf inşası ve bânîsinin dahi hâne derûnunda kaldığı gösterilen 29) türbesi mahalli mezkûr hâneden tefrik olunarak müceddeden bir türbe yapdırılması daha münasib olacağından Asmalı 30) Mescid arsası ve bu mescid bânîsinin mak-beresi etrafına melfuf müzekkirede gösterilen sûrete tatbiken tarîki 31) tesviye olunmak ve duvar ve parmaklık çekilmek üzre menzil-i mezkûrun hazînece icra olunacak mu‘âmelenin hitâmında mübaşeret 32) olunmak üzre Altıncı Dâire’den ve mahkeme-i teftişden ve ebniye hulefâsından me’murlar ma‘rifetiyle Sarı Lûtfî câmi‘ arsasının 33) ve türbe mahallinde usûlüne tev-fikan keşf olunarak kararının serî‘an iş‘ârı husûsunda savb-ı vâlâlarına bildirilmesi tezekkür olunarak 34) mezkûr evrak leffen i‘âde kılınmış olmağla ol vechile icabının icra ve inhâsına himmet buyurmaları siyâkında terkim-i hâmişe 35) ibtidâr kılındı.
Vesikanın zahrında: 29 Şa‘ban sene 1276 [23.03.1860]
Kayd şüd
***
6- A_}MKT_NZD__00314_00099_001_001
Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’ne kenar
1) Müfâd-i iş‘âr ile melfûf müzekkireler mü’eddâsı ma‘lûm-ı senâverî olduk-dan sonra Meclis-i Vâlâ’ya havale olunarak lede’l-mütâla‘a …[yırtık] 2) Sarı Lûtfî câmi‘-i şerîfinin defteri tanziminin nezâret-i celîle-i müşârün-ileyhaya havalesi yolunda olmasıyla cevabı vürûdunda keyfiyetin bi’t-takrir ifadesi 3) ve Asmalı Mescid arsası hakkında olan müzekkire müfâdı orasının dahi mescid inşası sûretinde olarak halbuki arsanın adem-i vüs‘ati 4) münase-betiyle oranın duvar inşasıyla muhafazası mukarrer bulunmasına göre bu sûrete gidilmesi sehve mebni idüği anlaşıldığından ve vakfının mevcûdundan 5) ziyade olunacak duvar masarifinin ba‘zı emsali gibi Hazine-i Evkâf-ı Hümâyûn’dan tesviyesi lâzım geleceğinden bunun dahi mu‘âmele-i lâzımesinin icrası ve saatci 6) Jozef Merta’nın sakin olduğu hane dahilinde olan türbe mahalli içün müzekkirede bast olunan mu‘âmelât ve ifadât masla-hatca kâfi olmayup 7) zât-ı maddenin icraatı dahi şu halde Meclis-i Vâlâ’ya âid şey olmadığından ve yine Evkâf-ı Hümâyûn hazinesince ikmal-i tedkikat olunması 8) iktiza-yı halden bulunduğundan tekrar lâzım gelir ise bi’l-muhabere usûl ve kâidesi üzre me’murlar ta‘yin ve mezkûr hanenin senedi celb olunarak 9) mahallinde muayene ve senedin hâvi olduğu hudud ve zira‘ ile hanenin mevcud arsası tatbik ve mesaha ve tahdid etdirilerek 10) ve alâimi taharri edilerek hakikat-ı maddenin zâhire ihracile senedden fazla ma-hallin istirdâdı ve şayed ba‘zı desâyis ile müceddeden 11) sened alınup ilâve kılınmış olduğu takdirde nizâmen ve usûlen mu‘teber olmayacağı cihetle bundan dolayı akçe alınmış 12) ise red etdirilmek üzre yine türbe mahallinin istihlâsı lâzımeden bulunmasıyla ol vechile iktizâsının icra ve neticesinin 13) ifadesi hususlarının savb-ı sâmîyeye havalesi meclisce tezekkür olunup mezkûr evrak takımıyla leffen irsal kılınmış olmağla 14) ol vechile icabâtının icra ve ifade buyurulması bâbında terkim-i hâmişe ibtidar kılındı. Zahrında: 18 Muharrem sene 1277 [31.07.1860]
7- Y. PRK. SGE, No: 9/135 Hüve
Sultân Bâyezid-i Velî vakfından Kalafatcıbaşı Yunus Ağa’nın ihyakerdesi bu-lunan Asmalı Mescid câmi‘-i şerîfi ile meşrutahâneleri ve ittisâlindeki dârü’s-sa‘âdeti’ş-şerîfe ağalarından el-Hâc Beşir Ağa’nın eser-i hayrı bulunan ve haritası leffen takdim kılınan kebîr âyineli çeşme yıkılarak hazinesi ile suyu ve bânîlerinin kabirleri mahv ve harâb edilerek ve tarih taşını dahi bodruma gömerek üzerine cesim bir apartman inşa etmekde bulunan boyacı Musevî Refael Kamhi olduğu tebeyyün edüp bir aydan berü edilen tahkikat-ı çâk-erânemden mezkûr zabt ve mahv edilen vakıf mahallerin bedeli dahi on bin lirayı mütecavizdir.
Ecdâd-ı âlî-nijad-ı şâhânelerinin müberrât-ı âliyesinin hüsn-i muhafazası içün hey’et-i vükelâdan mürekkeb komisyonlar teşkiliyle hayrât ve hasenâta olan meyl-i ma‘âlî-i hazret-i pâdîşâhîlerine karşı cüz‘î bir menfaat içün me’murîn-i âidesinin bi’l-iltizam nazar-ı müsamaha ile bakmaları ve öyle bir mevâki-i mukaddese üzerine sâlib-i ihtiram binalar inşası câiz olamayacağı ecilden keyfiyetin hâk-i pây-ı şâhânelerine arzına ictisar eyledim, fermân. Şehriyârîleri Serfotoğrafî-i hazret-i Mîralay
abd-i memlûkları bende
MÜHÜR (Ali Sâmi)
H. 30.12.1320 [29.03.1903]
8- BEO_003252_243858_004_001/12
Hüve
1) Hukuk Müşavirliği derkenarı zîrini tevşih buyuran işbu emr ve havâle-i cenâb-ı nezâretpenâhîleri mûcebince bu işe dair Meclis-i İdare’de ve Hukuk Müşavirliği Dairesi’nde bulunan evrak-ı 2) sâire dahi aldırılarak tedkik ve mü-talâ‘a olunup muhteviyâtına nazaran Beyoğlu’nda Asmalımescid mahalle ve caddesinde kâin tüccardan Rafael Kamhi Efendi’nin inşa etdirmekde olduğu 3) apartman miyânında cennetmekân Sultan Mahmud Han hazretleri vakf-ı şerîfinden olduğu beyan olunan çeşme ve saka odası tevsi-i tarikden dolayı sokak ortasında kalacağından 4) ve ittisâlindeki apartman dahi inşa edilmekde bulunduğundan zikr olunan çeşmenin nizâmı dairesinde geriye çekilmesi icab eylediği ve hazine-i evkâfdan müsaade olunduğu halde 5) apartman sahibine müceddeden inşa etdirileceği Şehremanet-i celîlesinin iş‘ârı üzerine zikr olunan çeşmenin inşasına me’zuniyet verilmiş ve halbuki emanet-i müşârün-ileyhanın 6) ve Altıncı Daire-i Belediye’nin evrak-ı merbûta miyanında bulunan iş‘ârât-ı resmiyesinden müsteban olduğu üzre zikr olunan çeşme ve saka odasının havası çeşmeye aid olduğundan 7) ve bir gûnâ tecâvüzâta meydan verdirilmeyeceği te’min ve tasdik edilmiş iken apartman sahibi tarafından çeşme ve saka odasıyla havasına tecavüz edildiği hazineye ihbar edilmiş 8) ve anın üzerine cereyan eden muâmelât ve tedkikat ve ol bâbdaki muhaberât neticesinde tecâvüzât-ı vâki‘anın izalesi zımnında key-fiyet Men‘-i Tecavüzât Hey’eti’ne havale ve aradan 9) bir çok zamanlar mürûr ile apartman inşaatı kuvve-i karîbeye geldikden sonra zikr olunan çeşme ve saka odaları Daire-i Belediye’deki kadastroda mevcud olmadığı 10) ve çeşme ve odanın havası mine’l-kadîm ittisâlindeki hane tarafından daraça olarak kullanılmış olduğu cihetle çeşme ve oda havasının Hazine-i Evkâf’a cihet-i ta‘alluku olmayup 11) apartman sahibine aid olduğu ve Asmalı Mescid mahalline gelince Cihat İdaresi’nden muhrec kaydda dahi beyan edildiği üzre Asmalı Mescid’in minaresinin dört tarafına vaktiyle 12) tecavüz edilmiş ve minaresinden başka eser-i bina kalmamış olduğu elli bu kadar sene evvel tahakkuk eylediğinden şimdi bir gûnâ tecavüzât vukû‘a gelmediği Men‘-i Tecavüzât Hey’eti tarafından 13) bâ-rapor beyan olunmuş ve Meclis-i İdare-i Evkâf’dan dahi yazılan kararda Men‘-i Tecavüzât Hey’eti’nin raporu ve muh-birlerin ihbârâtı üzerine ba‘zı kuyûd serdiyle beraber eğer 14) ihbârât-ı vâki‘a aksi zuhûr eder ve ilerüde tecavüz vukû‘u sabit olamadığı ve bir gûnâ iddi‘â ve zarar ve ziyan da‘vasına kıyam olunduğu halde terettüb edecek zarar ve ziyânın 15) tazminini muhbirler yanında te’min eyledikleri takdirde inşaatın muvakkaten ta‘tili zımnında tezkire tastiri dermiyan edilmiş ve müşavirlik dairesinden yazılan derkenarda ise 16) rapor mündericâtı bi’t-tasdik ve bir gûnâ tecavüzât olmadığından rapor vechile apartman inşaatına müsaade olunması lüzumunun Zabtiye Nezâret ve Şehremanet-i celîlelerine bâ-tezkire iş‘ârı 17) gönderilmesiyle emr-i âlî-i nezâret-i penâhîlerine tedkiken arîz ve amîk vukû‘ bulan tedkikat ve tahkikatımızda apartman sahibi mumâ-ileyh Rafael Kamhi Efendi tarafından gerek çeşme ve odaya 18) ve gerek bunların havasına tecavüz edilmiş olması ve bunun içün evvelce de mükerreren ta‘til-i ameliyat etdirilmiş olduğu halde inşaata yine devam olmasını ve halbuki esasen Şehremânet-i celîlesinden mevrud 19) tezkirede çeşme ve odanın kadîm olduğu ve âhiren inşa olunan haneler ile çeşmenin bir gûnâ irtibâtı ol-madığından inşa olunacak apartmandan hiç bir vechile çeşmeye tecavüz et-dirilmeyeceği ve 20) ve tekayyüdât-ı lâzımede bulundurularak tecavüze meydan verilmeyeceği ve mezkûr raporda beyan olunan Cihat İdaresi derke-narı dahi raporda gösterildiği vechile 21) olmayup vaktiyle icra edilmiş olan tahkikatda mescidin dört tarafındaki hanelerde ecnebilerin ikamet eylediği ve minaresinden başka eser-i bina olmadığı muharrer iken raporda minarenin 22) vaktiyle de dört tarafına tecavüz edilmiş olmasından dolayı mescid mahalli elli altmış sene evvel tesviye-i tarîkden sokağa kalb edilmiş denmesi ve çeşme havası ittisâlindeki hanenin 23) olması bahsine gelince bir kayd-ı resmîye ve tasarrufu hâvi yerde bir sened-i hâkânî bulunmasına mütevakkıf iken bilâ tedkik çeşme havasının apartmana aid olup vakfa cihet-i taaluku olmadığının beyan edilmesi 24) şâyân-ı dikkat ahvalden olduğun-dan derhal inşaatın ta‘til edilmesi lüzumu bâ-tezkire-i aliyye Beyoğlu Mutasarrıfiyet-i aliyyesine izbâr olunarak ta‘til-i ameliyat etdirilmiş ve apart-man sahibi 25) mumâ-ileyh Kamhi Efendi müracaatla tecavüzât-ı vâki‘anın sıhhati bi’l-etraf tecavüz olunan mahallerin hedmiyle hey’et-i asliyesine irca‘ edilmek lâzım geleceği beyan ve tefhim olundukda 26) zikr olunan apart-manın inşaatına mübaşereti esnasında tevsi‘-i tarikden dolayı ebniyesinin önünde kalan çeşmenin de geriye çekilerek teberru‘en kendi taraflarından müceddeden 27) inşa edilmesi belediye tarafından teklif edilmiş ve ol vechile çeşmenin inşasını kabul ederek bed’ ve mübaşeret olundukdan sonra vak-tiyle çeşme havasının mutasarrıf olduğu apartman tarafından daraca [taraça] 28) olarak kullanıldığından belediye me’murlarıyla Men‘-i Tecavüzât Hey’e-tinin müsaadesine mebni zikr olunan çeşme havasına ebniye inşa edilmiş ve şu tecavüzât hod be-hod 29) vukû‘a gelmediği dermiyan ve Evkâf-ı Hümâyûn hazinesi de şu husus nazar-ı dikkate alarak kendi hukuklarının dahi muhafazasıyla beraber tecavüz olunan mahal her kaç zira‘ ve mikdar-dan 30) ibaret ise resmen mesahasıyla bedel-i semeni i‘ta olunacağı şu kadar ki işbu mu‘amelenin neticesine değin günlerce zaman lâzım idüğinden inşaat mübaşeret edilmesini ve muamelenin 31) neticesine ta‘lik-i keyfiyet olunur ise gadrlerini mucib olacağı ve ta‘yin kılınacak mühendisler tarafından takdir edilecek kıymet üzerinden muamele-i lâzımesi icra edilmek üzere şim-diden 32) nakden ve seneden hazineyi te’min eyleyeceklerini ilâve ve ifade etmiş olmaları üzerine keyfiyet huzûr-ı âlî-i nezâretpenâhîlerine arz ve sema-hatlü müfettiş ve müsteşar efendiler 33) hazerâtıyla faziletlü müşavir efendi dahi hazır oldukları halde kararlaşdırıldığı vechile Hazine-i Evkâf ve Maliye Nezâret-i celîlelerinden ta‘yin olunacak muhammin ve mühendis ve kendi 34) taraflarından tedkik edilecek keza muhammin ma‘rifetiyle bi’l-mesaha evrak-ı merbut miyanında bulunup hâl-i kadîmi irâ’e eden harita mûcebince mezkûr mahallin zemin ve havasının 35) el-yevm ne mikdar noksan zuhur edüp de apartman tarafından tecavüz olunmuş olduğu anlaşıldıkda tecavüz olunmuş olan mahallin tekdir olunacak kıymeti derhal tesviye 36) olunmak üzre şimdilik te’minen beş yüz lirası nakden ve bin beş yüz lirası dahi sene-den hazine-i evkâfı te’min edeceği dermiyan ve ilerüde mühendislerin rapor-ları üzerine tahakkuk 37) edecek mikdara nazaran şimdi te’min edileceği ifade edilen iki bin liradan tecavüz edilmiş olan mahallin kıymeti fazla gelir ise seneden te’min olunacak bin beş yüz lira ile 38) fazla tahakkuk edecek mikdar derhal tesviye ve noksanı halinde zikr olunan senedden ol mikdarının i‘tasıyla senedlerine kendilerine derhal iâde olunmak ve nakden ve seneden ber-vech-i ma‘ruz hazine-i evkâfı nizâmı dairesinde 39) te’min etdikden sonra ameliyâta devam ve mübaşeret edilmek üzere Beyoğlu Mutasarrıflığı’na bâ-tezkire iş‘âr-ı keyfiyet edilmesi ve mescid mahalli hakkındaki tahkikat ve ted-kikata devam olunmağla beraber 40) mezkûr te’minatdan beş yüz liranın teslim-i hazine olunması zımnında Muhasebe İdaresi’ne ve ol bâbda iktiza eden senedin tanzim ve ahzı içün hukuk müşavirliğine icab eden tezkirelerinin 41) i‘tâsı ve nakdin teslimi ve senedin ahzından sonra zikr ol-unan hey’et-i mühendisenin ta‘yini hakkındaki muâmele ile muâmelât-ı lâzıme-i sâirenin ifası zımnında keyfiyetin mahkeme-i teftişce 42) hülâsası mütevakkıf-ı ferman-ı sâmî-i cenâb-ı nezâretpenâhîleri buyurulmağın ol bâbda emr ü ferman hazret-i men lehül emridir. Fî 2 Şubat sene 323 [15.02.1908]
Meclis-i İdare a‘zâsından Mehmed Pertev
Mahlûlât Müdîri Ahmed Kâşif
Masârifât Müdîri Mehmed Cemil
9- BEO_003256_244144_002_001 Hüve
NEZÂRET-İ EVKÂF-I HÜMÂYÛN Mektûbî Kalemi
Aded
854
1) Ma‘ruz-ı çâker-i kemîneleridir ki;
2) Asmalımescid nâm mahalde bulunan Dârüssaade Ağası Çeşmesi ve saka odalarıyla mezkûr çeşmenin havasına Refael Kamhi nâmında birinin inşa etdirmekde olduğu apartman tarafından tecavüz olunarak bunların ebniye 3) dahiline alınmasına kıyam edildiği arz ve ihbar kılınmış ve bu hal hayrat ve müberrât-ı İslâmiyeden olan mahall-i mezkûrenin ziyâ‘ını mucib olacağı cihetle gayr-i caiz bulunmuş olduğundan tecavüz-i vâki‘in 4) seri‘en men‘iyle keyfiyetin arz ve inbâsı şeref-sudûr buyurulan irade-i seniyye-i cenâb-ı hilâfetpenâhî icab-ı âlîsinden bulunduğu beyân-ı âlîsiyle ber-mantûk-ı emr ü fermân-ı hümâyûn iktizasının sür‘aten ifa 5) ve inbâsı şeref-vürûd olan 11 Şubat sene 323 [24.02.1908] tarih ve altı yüz yirmi bir numerolu tezkire-i sâmî-i cenâb-ı sadâretpenâhîde emr ve iş‘ar buyurulmuşdur. Mahall-i mezkûrdaki çeşme ve saka odası 6) tesviye-i tarîkden dolayı sokak ortasında kalacağından hedmiyle geriye çekilmesi ve müsaade olunduğu takdirde it-tisâlinde inşa olunmakda olan apartman sahibine hâl-i kadîmi vechile yapdırılacağı 7) Şehremanet-i celîlesinden bâ-tezkire iş‘ar olunması üzerine mezkûr çeşme ile odanın keşfi bi’l-icra hâl-ı kadîmi vechile yeniden inşası yirmi sekiz bin küsur guruşla vücuda geleceği anlaşılarak bunların 8) ber-mûceb-i keşf inşasıçün Altıncı Daire-i Belediye’ye tenbihat-ı lâzıme icra kılın-mış olduğu gibi müte‘âkiben mezkûr apartman inşaatından hilâf-ı te’minat olarak tecavüz vukû‘a geldiği bi’l-istihbar vâki‘ olan tecavüzün 9) hemen men‘i emanet-i müşârün-ileyhaya iş‘ar ile cevaben alınan tezkirede zikr olu-nan çeşme ve oda ile bunların havalarına tecavüz vukû‘a gelmediği ve ma‘amâfih tekayyüdât-ı mütemadiyede bulunulmak üzre lâzım gelenlere 10) tenbihat icra olunduğu gösterilmiş olduğu halde yine tecavüzâta devam ile çeşme ve odanın havalarına ebniye inşa edilmekde olduğu haber verilerek inşaatın sür‘aten men‘-i devamı içün emanet-i müşârün-ileyhaya tekrar 11) icra-yı tenbihat olunmuş ve bir tarafdan da tecavüzâtın keyfiyet-i vukû‘una dair tahkikat ve tedkikat-ı lâzıme icra olunmak üzre Men‘-i Tecavüzât Komisy-onu’na havale-i keyfiyet edilmiş idi. Men‘-i Tecavüzât 12) Komisyonu’ndan yazılan raporda zikr olunan çeşme ve saka odasının havaları kadîmen it-tisâlindeki hâne tarafından darace [taraça] olarak kullanılmakda olduğundan dolayı bir gûna tecavüz 13) olmadığından inşaat-ı mezkûrenin ta‘til edilmesi lâzım gelmeyeceği gösterilmiş ve Meclis-i İdare’den dahi bazı ta‘dilât ile rapor meâli tasdik ve Hukuk Müşavirliği’nden yazılan derkenarda da rapor mûce-bince 14) inşaata müsaade olunması lüzûmu beyan olunduğu halde vakfın sıyanet-i hukuk ve menafi‘ini te’min edecek bir hüsn-i netice istihsalini tesri‘en erkân-ı hazineden bir kaç zâtdan mürekkeb bir hey’et-i mahsûsa-i tahkikiy-eye de 15) tevdi‘-i maslahat olunmuş ve bu hey’et ma‘rifetiyle icra kılınan tahkikat ve tedkikat neticesinde zikr olunan çeşme ve odanın zemin ve havalarına tecavüz vuk‘u bulmuş olduğu tebeyyün etdirilmiş olduğundan in-şaat hemen ta‘til 16) etdirilmiş idi. Bunun üzerine apartman sahibi Refael Kamhi hazineye bi’l-müraca‘a ana da keyfiyet-i tecavüz bi’l-etraf anlatıldıkda tecavüzat kendi tarafından hod be-hod vukû‘a gelmeyüp me’murîn-i mah-sûsası 17) taraflarından alınmış olduğu müsaadeye binâen inşaata devam edilmiş idüği i‘tiraf ile tecavüz olunan mahal kaç zira‘ ve mikdardan ibaret ise ta‘yin ve takdir edilecek bedelini hazineye i‘taya âmâde 18) olduğunu ifade ve beyan ve te’minat olmak üzre hazineye ber-vech-i peşin iki bin lira vereceğini dermiyan etmiş ve mezkûr iki bin lirayı da hazineye nakden ve seneden teslim eylemiş bi’l-istizan cevaben 19) şeref-vârid olan 3 Şubat sene 323 tarihli tezkire-i sâmîye-i cenâb-ı sadâretpenâhîlerine takdir edilecek kıymet şayed hazineye teslim olunan iki bin liradan fazla olacak olur ise üst tarafı dahi mumâ-ileyh 20) tarafından hazineye te’diye edilmek üzre muamele-i lâzımenin ifası emr ve iş‘ar olunmuş olmasına mebni takdir-i kıymet içün Şehremânet-i celîlesiyle Maliye ve Evkaf hazineleri taraflarından lâzım gelen me’mur ve mühendislerin ta‘yini 21) bi’t-tensib Maliye Nezâret-i celîlesiyle emânet-i müşârün-ileyhaya iş‘ar olunmuş ve izahat-ı ma‘rûzadan müsteban buyurulduğu üzre zikr olunan çeşme ve oda ol bâbdaki keşf ve me’zuniyeti dairesinde 22) inşa olunmayup noksan olarak inşa kılınmış ve çeşme ve oda mahallinden tecavüz olunan mahal apartmana kalb edilmiş ve apartmanın inşaatı dahi tecavüzat-ı vâki‘anın men‘iyle çeşme ve odanın hal-i aslîsine suhûletle 23) ircâ‘ı kabil olabilecek bir hal-i ibtidâ‘îde kalmayup ileriye giderek hitâmı kuvve-i karîbeye gelmiş olmasına mebni şimdi apart-manın çeşme ve odanın zemin ve odalarından tecavüz eylemiş olduğu mikdârın hedmiyle çeşme 24) ve odanın apartman sahibine hâl-i kadîmi vechile tazminen ve müceddeden inşa etdirilmesi tarafına gidilmesi külfet ve meşakkati dâ‘î ve bilâhire hukûk-ı vakfın ziyâ‘ına da bâdi olması melhuz bu-lunmuş olduğundan bu cihete 25) gidilmekden ise mezkûr çeşme ve oda havalarının tecavüz olunmuş mahalline hey’et-i mühendise tarafından ber-vech-i ma‘rûza takdir edilecek kıymeti üzerinden bedeli alınarak i‘lâma rabt olunmasını vakf içün daha enfa‘ ve evlâ 26) görülmekde bulunmuş olmasına nazaran her ne vechile emr ü fermân-ı hümâyûn-ı cenâb-ı hilâfetpenâhî şeref-efzâ-yı sudûr ve sünûh buyurulur ise ol vechile ifa-yı mu‘âmeleye müsara‘at olunmak üzre ve keyfiyetin huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı sadâretpenâhî-lerine 27) arzına ibtidar kılınmağın ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî gurre-i Safer sene 1326 ve fî 20 Şubat 1323 [04.03.1908]
Nâzır-ı Evkâf-ı Hümâyûn Bende
İMZA
10- BEO_003256_244144_003_00H1üve
NEZÂRET-İ EVKÂF-I HÜMÂYÛN Mektûbî Kalemi
Aded
Rapor Suretidir
1) Beyoğlu’nda Asmalımescid mahalle ve sokağında tüccarândan Kamhi Efendi tarafından inşa edilmekde bulunan apartmandan orada bulunan çeşme ve saka odasına vukû‘ bulan tecavüz mikdarının tedkikiyle 2) gerek arsadan ve gerek ki oda ve çeşme havasından tecavüz edilen kısmına kıymet takdiri zımnında Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesinden bi’l-vürûd emr ve havale olunan tezkire-i aliyye mûcebince mevki‘-i inşaatda 3) birleşil-erek münhedim çeşme ve saka odasının kadîm mahallini irâ’e eden ve Al-tıncı Daire-i Belediye’den musaddak bulunan 27 Haziran sene 322 [05.07.1907] tarihli harita mahallen tatbik edildikde elli bir zira‘ dokuz parmak 4) terbi‘inde bulunan arsanın sekiz zira‘ yirmi iki parmak mahalli istikamet-i tarîkden dolayı zâyi‘âtı olup mütebaki kırk iki zira‘ on bir parmak arsa kala-cağı tebeyyün etmesi üzerine 5) havasına beş katdan ibaret apartman ebniyesi inşa edilmiş olan çeşme mahallinin ittisâlindeki aralık ile birlikde işgal etmiş olduğu mahal terfik ve hisab edildikde on dokuz zira‘ 6) on dokuz parmak-ı atik çeşme mahallinden ve dokuz arşun yirmi bir parmak çeşme zahrındaki bilâ yüz apartman arsasından ilâve edilerek yirmi dokuz arşun on altı parmak terbi‘inde 7) bir satıh üzerine beş metro irtifa‘ında olarak yapılan çeşme hazinesiyle aralık mahalli zahrında bir metro kırk santimetro arzında olarak saka odası içün tahsis edilmiş olan 8) mahal sakaların orada yat-masında sıhhatlerini ihlâl edeceği cihetle beş metro irtifa‘ında olarak yapılmış olan çeşme hazinesinin yukarıdan i‘tibaren iki metro kadarındaki kısmı bi’t-tefrik 9) gezinti ile çeşme üzerinde tefrik edilen mahalli ihata eylemek üzere bir saka odası inşa ve gezintiden bir nerdübanla çıkılmak sûretiyle münasib bir oda tedarik edileceğinden dolayı 10) çeşme zahrında saka odası olarak irâ’e edilen mahal şâyân-ı kabul görülememişdir.
11) tafsilât-ı ma‘rûzaya nazaran atik çeşme ile saka odasından apartman dahilinde kalmış ve yirmi zira‘ on altı parmakdan ibaret bulunan mahal ar-sanın bilâ hava beher zira‘ına 12) iki bin beş yüz ve ba‘de’t-tesviye tarik-i atîk çeşme mahalli olan kırk iki arşun on bir parmak terbi‘indeki umum havasının beher zira‘ına bin beş yüz ve çeşme zahrında çeşmeye ilâve 13) edilen bilâ yüz ve bilâ hava dokuz zira‘ yirmi bir parmak terbi‘indeki arsasının dahi beher zira‘ına beş yüz guruş kıymet tahmin ve takdir edilmiş olduğunu mübeyyen işbu bir kıt‘a 14) rapor-ı âcizânemiz bi’t-tanzim Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesine takdim kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehal emrindir. Fî 2 Saferü’l-hayr sene 326 fî 21 Şubat 323 [05.03.1908] Hazine-i Evkâf-ı Hümâyûndan
Mahlûlât Münâdîsi Hey’et-i Keşfiyeden
el-Hâc Ahmed Mehmed Kâzım
Şehremânet-i celîlesinden
Hendesehâne Müdîri
Mehmed Hurşid
Maliye Nezâret-i celîlesinden
Bidayet-i Tahmin
es-Seyyid İsmail Hakkı
Altıncı Daire-i Belediye mühendislerinden
Kamhi Efendi vekili
Zîrde temhir edilmişdir
Mezkûr çeşme mahalli ile saka odasının sûret-i mesaha ve hisâbâtı muvafık-ı re’y-i âcizânem ise de mevzû‘ kıymetlerden bilâ hava zeminine bin ve ve hava beş yüz ve bilâ hav zeminine beş yüz guruş kıymeti olduğunu ayrıca işbu mahalle şerh ile tahtim eyledim. Fî 21 Şubat sene 323
Altıncı Daire-i Belediye mühendislerinden
Kamhi Efendi vekili
Mahmud Şükrî
11- MV__00118_00044_001_002
MECLİS-İ VÂLÂ MÜZAKERÂTINA MAHSUS ZABIT VARAKASIDIR
Tarih: 15 S sene 326 5 Mayıs sene 324 [08.03.1908]
Hülâsa-i me‘âli: Beyoğlu’nda Asmalımescid mahallesinde inşa olunmakda olan apartman sahibi tarafından zeminine ve havasına tecavüz olunan çeşme ile saka odasının me’murîn-i mahsûsa tarafından takdir edilecek kıymetinin apartman sahibinden ahz ile vakfına irad kaydı ve müteferri‘âtı hakkında Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’nin tezkireleri kıraat ve mütâla‘a olundu. KARARI
Mezkûr tezkireler meallerine nazaran sâlifü’l-beyân çeşme ve odaya vukû‘ bulan tecavüze dair tahkikat-ı lâzıme icrası zımnında nezâret-i müşârün-ileyha ile Şehremaneti ve Maliye Nezâreti tarafından mahalline i‘zam edilen muhammin ve me’murlar cânibinden verilen raporlarda işbu mahallerin bir kısmı mezbûr apartmana kalb edildiği gibi hitâm-ı inşaat kuvve-i karîbeye gelerek tecavüz olunduğu zahir olan kısmın hedmiyle tarz-ı kadîminde inşa etdirilmesi mucib-i külfet ve müşkilât olacağı gösterildiğinden çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana kalb olunan mahallerin kıymet-i mukarrerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa olunmakda
olan çeşme ve odanın itmam ve ikmali vakfı hakkında enfa‘ olacağı anlaşıl-makda olduğundan mahkeme-i teftişce keyfiyet bir neticeye rabt oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyat şimdilik ta‘til ile öbür cihet inşaatının de-vamına muhalefet olunmaması hususunun Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’ne havalesi tezekkür kılındı.
12 İMZA
***
12- Y__MTV__00308_00044_002_001
Hüve
BEYOĞLU MUTASARRIFLIĞI
Aded
Fî 15 Mart sene 324 [28.03.1908] Tarih ve Dokuz Numerolu Tezkire-i Sâmîye Sûretidir
1) Beyoğlu’nda Asmalımescid mahallesinde inşa olunmakda olan apartman sahibi tarafından zeminine ve havasına tecavüz edilen çeşme ve saka 2) odası hakkında tahkikat icrası zımnında Evkâf-ı Hümâyûn ve Maliye Nezâret ve Şehremanet-i celîlelerinden i‘zam olunan mühendis ve me’murlar cânibinden verilen 3) raporlarda işbu mahallerin bir kısmı mezkûr apartmana kalb edildiği gibi hitâm-ı inşaat kuvve-i karîbeye gelerek tecavüz olunduğu zâhir olan kısmın 4) hedmiyle tarz-ı kadîminde inşa etdirilmesi mûcib-i külfet ve müşkilât olacağı gösterilmesine binâen mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana 5) kalb olunan mahallerin kıymet-i mukar-rerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa olunan ve odanın itmam ve ikmali vakfı hakkında 6) enfa‘ olacağından mahkeme-i teftişce key-fiyet bir neticeye rabt oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyâtın şimdilik ta‘til ile öbür cihet-i inşâ‘atın 7) devâmına mümâna‘at olunmaması hakkında sebk eden karar ve iş‘âr üzerine Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesinden vârid olup Meclis-i Mahsûs-ı 8) Vükelâ’da mütâla‘a olunan tezkirede sûret-i karar emânet-i müşârünileyha ile taraf-ı atûfîlerine tebliğ ve izbar olunmuş olduğu halde bu kerre mezkûr apartman 9) sahibi tarafından nezârete i‘ta olunan arzuhalde inşaat-ı mezkûreye taraf-ı vâlâlarından ruhsat ver-ilmemekde olduğundan bahisle icra-yı icabı 10) istid‘â olunduğu ve husûs-ı mezkûra dair ittihaz olunan karar vakfı hakkında enfa‘ bulunduğu beyânıyla ber-mûceb-i karar inşaata mümana‘at 11) etdirilmemesi esbâbının istikmâli dermiyan olunmuş ve mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apart-mana kalb olunan mahallerin kıymet-i 12) mukarrerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa olunmakda olan çeşme ve odanın itmam ve ikmâli vakfı hakkında enfa‘ olacağı 13) binâenaleyh hukûk-ı vakfın muhafaza edildiği ve şu halde inşaata devam-ı mümana‘at sahibinin mağduriyetini
müstelzim olacağı anlaşılmış 14) idüğinden ber-mûceb-i karar mahkeme-i teftişce bir sûrete rabt oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyat şimdilik ta‘til ile öbür cihet 15) inşaatının devama mümâna‘at olmaması husûsunun sûret-i kat‘iyyede taraf-ı atûfîlerine tebliği ve Zabtiye Nezâret ve Şeremânet-i celîlesine de ma‘lûmat 16) i‘tası tezekkür ve tensib ve icabı icra olunmağla ber-vech-i tezekkür ifa-yı muktezâsına himmet olunması siyâkında tezkire-i mahsûsu terkim olundu
***
13- DH_MKT__01247_00047_001_001
Hüve
BÂB-I ÂLÎ
DÂİRE-İ SADÂRET-İ UZMÂ
Mektûbî Kalemi
Aded
249
Dahiliye Nezâret-i celîlesine
1) Devletlü efendim hazretleri
2) Beyoğlu’nda Asmalımescid mahallesinde inşa olunmakda olan apartman sahibi tarafından zeminine ve havasına tecavüz olunan çeşme ve saka odası hakkında tahkikat icrası zımnında Evkâf-ı Hümâyûn ve Maliye Nezâret ve Şehremanet-i celîleleriyle 3) mahalline i‘zam olunan muhammin ve me’-murlar cânibinden verilen raporlarda işbu mahallerin bir kısmı mezkûr apart-mana kalb edildiği gibi hitâm-ı inşaat kuvve-i karîbeye gelerek tecavüz olunduğu zahir olan kısmın hedmiyle tarz-ı 4) kadîminde inşa etdirilmesi mûcib-i külfet ve müşkilât olacağı gösterilmesine binâen mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana kalb olunan mahallerin kıymet-i mukarrerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden 5) inşa olunan çeşme ve odanın itmam ve ikmali vakf hakkında enfa‘ olacağından mahkeme-i teftişce keyfiyet bir neticeye rabt oluncaya kadar çeşme ci-hetindeki ameliyatın şimdilik ta‘til ile öbür cihet inşaatının devamına 6) mü-manaat olmaması hakkında sebk eden karar ve iş‘ar üzerine Evkâf-ı Hamâyûn Nezâret-i celîlesinden varid olup Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ’da mütâla‘a olunan tezkirede sûret-i karar emanet-i müşârün-ileyha ile Beyoğlu 7) Mutasarrıflığına tebliğ ve izbar olunmuş olduğu halde bu kerre mezkûr apartman sahibi tarafından nezârete i‘ta olunan arzuhalde inşaat-ı mezkûr-eye Beyoğlu Mutasarrıflığınca ruhsat verilmemekde olduğundan bahisle 8) icra-yı icabı istid‘a olunduğu ve husus-ı mezkûra dair ittihaz olunan karar vakfı hakkında enfa‘ bulunduğu beyanıyla ber-mûceb-i karar inşaata muhale-fet etdirilmemesi esbâbının istikmâli dermiyan olunmuş ve mezkûr çeşme
ve odanın 9) zemin ve havasından apartmana kalb olunan mahallerin kıymet-i mukarrerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa ol-unmakda olan çeşme ve odanın itmam ve ikmali vakfı hakkında enfa‘ olacağı 10) binâenaleyh hukûk-ı vakfın muhafaza edildiği ve şu halde inşaata devam-ı muhalefet sahibinin mağdûriyetini müstelzim olacağı anlaşılmış idüğinden ber-mûceb-i karar mahkeme-i teftişce keyfiyet bir sûrete rabt 11) oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyat şimdilik ta’til ile öbür cihetin in-şaatının devamına muhalefet olunmaması hususunun sûret-i kat‘iyede Be-yoğlu Mutasarrıflığı’na tebliği ve Zabtiye Nezâret ve Şehremanet-i 12) celîlerine dahi o yolda tebligat icrasının nezâret-i celîlerine havalesi ve Evkâf-ı Hamâyûn Nezâreti vekâlet-i celîlesine de ma‘lûmat i‘tası tezekkür ve tensib ve icabı icra olunmağla ber-vech-i tezkire 13) ifa-yı muktezâsına himmet buyurulması siyakında tezkire-i senâverî terkim kılındı efendim. Fî 6 Re-bîülevvel sene 326 fî 25 Mart sene 324 [07.04.1908]
Sadrâzam İMZA
***
14- DH_MKT__01247_00047_002_002
Dahiliye Mektûbî Kalemi
Tesvid Tarihi: 29 Mart sene 324
Tarih-i Tebyizi: 13 Rebîülevvel sene 326 1 Ağustos sene 324 [14.04.1908]
Zabtiye Nezâret ve Şehremanet-i celîlelerine
1) Beyoğlu’nda Asmalımescid mahallesinde inşa olunmakda olan apartman sahibi tarafından zeminine ve havasına tecavüz olunan 2) çeşme ve saka odası hakkında tahkikat icrası zımnında Evkâf-ı Hümâyûn ve Maliye Nezâret ve Şehremanet-i celîlelerinden 3) mahalline i‘zam olunan muhammin ve me’-murlar cânibinden verilen raporlarda işbu mahallerin bir kısmı mezkûr apart-mana kalb edildiği 4) gibi hitâm-ı inşaat dahi kuvve-i karîbeye gelerek tecavüz olunduğu zahir olan kısmın hedmiyle tarz-ı kadîminde inşa et-dirilmesi 5) mûcib-i külfet ve meşekkat olacağı gösterilmesine binâen mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana kalb 6) olunan mahallerin kıymet-i mukarrerelerinin ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa ol-unan çeşme ve odanın 7) itmam ve ikmali vakf hakkında enfa‘ olacağından mahkeme-i teftişce keyfiyet bir neticeye rabt oluncaya kadar çeşme 8) ci-hetindeki ameliyatın şimdilik ta‘tiliyle öbür cihet inşaatının devamına mü-manaat olmaması hakkında sebk eden 9) karar ve iş‘ar üzerine Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesinden varid olup Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ’da mü-tala‘a 10) olunan tezkirede sûret-i karar emânet-i celileleriyle Beyoğlu Mutasarrıflığına tebliğ ve izbar kılınmış olduğu halde 11) bu kerre mezkûr apart-man sahibi tarafından nezârete i‘ta olunan arzuhalde inşaat-ı mezkûreye Be-yoğlu mutasarrıflığınca 12) ruhsat verilmemekde olduğundan bahisle icra-yı icabı istid‘a olunduğu ve husus-ı mezkûra dair ittihaz olunan 13) karar vakfı hakkında enfa‘ bulunduğu beyanıyla ber-mûceb-i karar inşaata mümanaat etdirilmemesi esbâbının istikmâli 14) dermiyan olunmuş ve mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana kalb olunan mahallerin kıymet-i mukarrerelerinin 15) ahzıyla vakfına irad kaydı ve müceddeden inşa olun-makda olan çeşme ve odanın itmam ve ikmali vakfı hakkında 16) enfa‘ olacağı ve binâenaleyh hukuk-ı vakfın muhafaza edildiği ve şu halde inşaate devam-ı mümanaat sahibinin 17) mağduriyetini müstelzim olacağı anlaşılmış idüğinden ber-mûceb-i karar-ı mahkeme-i teftişce keyfiyet bir sûrete rabt 18) oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyat şimdilik ta‘til ile öbür cihet in-şaatının devamına mümanaat olunmaması 19) husûsunun sûret-i kat‘iyede Beyoğlu Mutasarrıflığına tebliği ve Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti vekâlet-i celîle-sine de 20) ma‘lûmat i‘tası bi’t-tezekkür icabı icra kılındığı şeref-vârid olan 25 Mart sene 324 tarihli tezkire-i sâmiyede izbar buyurulmuş ve keyfiyet 21) Şehremânet-i celîlesine de tebliğ kılınmışdır. Nezâret-i celîlerince de ber-mûceb-i tezekkür ifa-yı muâmeleye himem.
***
15- BEO_003414_256008_003_00H1üve
Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn
Hukuk Müşavirliği
Aded
667
Makâm-ı sâmî-i cenâb-ı sadâretpenâhîye
1) Ma‘ruz-ı çâker-i kemîneleridir ki
2) Beyoğlu’nda Asmalımescid sokağında inşa etdirdiği ebniyenin iç tarafında vâki‘ çeşmenin fevkânî ciheti hakkında cereyan eden muhaberat üzerine hazine-i Evkâf-ı Hümâyûn’a depozito olarak tevdi’ eylediği mebal-iğin 3) bin liraya iblâğıyla teberru‘an li’l-vakf muamele ifası hakkındaki muhaberâtın neticeye iktiran etdirilmesi istid‘asını ve ba‘zı ifadeyi hâvi Rafael imzasıyla verilen arzuhalin leffiyle bu bâbda evvelce cereyan eden muâmele ve muhabereye 4) nazaran vâki‘ olacak mütala‘a-i âcizîyenin in-bası şeref-vârid olan 18 Ramazan sene 326 tarih ve üç yüz doksan iki tar-ihli [numerolu olmalı] tezkire-i sâmiye-i fehîmânelerinde emr ve iş‘ar buyurulmuş ve muhaberât ve muâmelât-ı sâbıka üzerine 5) husus-ı mezkûrun usûl-ı meşrû‘ası dairesinde icab-ı şer‘isinin icrası zımnında mahkeme-i teftişe bi’t-tevdi‘ sadır olan 21 Rebîülâhire sene 326 tarihli
i‘lâm-ı şer‘î’de mezkûr çeşme ve saka odası arsasından tecavüz olunan 6) yirmi beş zira‘ on altı parmak arsa ile çeşme ve saka odası havasından tecavüz edilen kırk iki zira‘ on bir parmak mahallerin ebniyesi vakfına teberru‘ edilmek ve rakabe-i vakıfda nâtık üzre kıymet-i misliyesiyle müsavi olduğu ber-nehc-i şer‘-i şerif 7) tahakkuk eden yüz on beş bin guruş muaccele ve senevî iki yüz doksan dört guruş icare-i müeccele ile dârü’s-sa‘âdeti’ş-Şerîfe ağası Hacı Beşir Ağa vakfından Rafael Kamhi Efendi’ye icarına irade-i seniyye-i hazret-i hilâfetpenâhî şeref-sudûr 8) buyurulduğu halde ol vechile mumâ-ileyh nâmına bi’t-tenfiz sened-i hâkânîsinin i‘tası hususuna hükm-i şer‘îe lâhık olduğu muharrer bulunmuş ve mezkûr i‘lâm makâm-ı âcizîden 2 Haziran sene 324 tarihli tezkire ile makâm-ı sâmî-i sadâretpenâhîlerine 9) irsal kılınarak henüz cevâb-ı âlî-i efhamîleri şeref-vürûd etmiş ve mukteza-yı maslahatın ifası dahi şeref-müte‘allik buyurula-cak irade-i seniyye-i hazret-i pâdişâhînin cânib-i hazîneye tebliğine vâbeste görülmüş olduğu hukuk müşâvirliği 10) ifadesiyle mütala‘aten arz olunur; ol bâbda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 5 Zilhicce sene 326 ve fî 16 Kânun-ı evvel sene 324 [29.12.1908]
Nâzır-ı Evkâf-ı Hümâyûn Bende
İMZA (Mehmed Şemseddin Paşa)
16- BEO_003714_278503_003_00H1üve
ŞÛRÂ-YI DEVLET
Nâfi‘a ve Ma‘ârif ve Mâliye Dâiresi
Aded
3840
Asmalımescid mahallesinde bulunan Dârüssa‘âde Ağası Çeşmesi ve saka odalarıyla mezkûr çeşmenin havasına Refael Kamhi nâmında birinin inşa etdirmekde olduğu apartmandan dolayı tecavüz vukû‘ bularak bunların ebniye dahiline alınmasına kıyam edildiği arz ve ihbar kılınmış ve bu hal hayrat ve müberrat-ı İslâmiyeden olan mahall-i mezkûrenin ziyâ‘ının mucib olacağı cihetle gayr-i caiz bulunmuş olduğundan tecavüz-i vâki‘in men‘i hakkında sâdır olan irade-i seniyye mûcebince sebk eden tebliğ-i sâmî üz-erine Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti’nden cevaben ve zeylen ve te’kiden takdim kılınan tezâkir bu bâbda Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ’ca ittihaz olunan müfredâtı hâvi zabıt sûretiyle birlikde Şûrâ-yı Devlet’e havale buyurulmağla Maliye Ma‘ârif ve Nâfi‘a Dairesi’nde kıraat olundu.
Evrak-ı mezkûre mündericâtından ihbar olunan tecavüzün vukû‘u icra kılınan tedkikat ile tebeyyün ederek inşaatın ta‘til edilmesi ve apartman sahibi bi’l-müraca‘a tecavüzât kendi tarafından hod be-hod vukû‘a getirilmeyüp me’-murîn-i mahsûsası tarafından almış olduğu müsaadeye binâen inşaat devam eylemiş olduğunu beyan ile tecavüz olunan mikdar kaç zira‘dan ibaret ise ta‘yin ve takdir edilecek bedeline mukabil nakden ve seneden iki bin lira tes-lim eylemesi üzerine yeniden icra etdirilen tedkikatda mezkûr apartmanın mahall-i mezkûreye tecavüz eden kısmının hedmiyle çeşme ve odanın apart-man sahibine hâl-i kadîmi vechile tazminen ve müceddeden inşa etdirilmesi tarafına gidilmesi külfet ve müşkilâtı dâ‘î ve bi’l-âhire hukuk-ı vakfın ziyâ‘ına bâdi olması melhuz ve bu cihete gidilmekden ise mezkûr çeşme ve oda ile havalarının tecavüz olunmuş mahalline takdir edilecek kıymet üzerinden be-deli alınarak i‘lâma rabt olunması vakıf içün enfa‘ ve evlâ olacağı tebeyyün etmiş ve muahharan teşkil kılanan hey’et tarafından tanzim kılanan raporda mezkûr çeşme ve odanın zemin ve havasından apartmana kalb olunan ma-hallin bedeli yüz on bin dört yüz on altı buçuk guruş olmak üzre gösterilmiş olduğundan ve meblâğ-ı mezkûrun ahzıyla irad kaydı ve müceddeden inşa olunmakda olan çeşme ve odanın dahi mezkûr raporda gösterildiği üzere lüzum-ı ikmali mucib-i menfaat görülmüş bulunduğundan bahisle sebk eden istizana cevaben mahkeme-i teftişce iş bir neticeye rabt oluncaya kadar çeşme cihetindeki ameliyat ta‘til ile öbür cihet inşaatının devamına mü-mana‘at olunmaması hakkında ve Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ kararıyla mü’ekkeden vukû‘ bulan tebliğ-i sâmî mûcebince işin mahkeme-i teftişce karar-ı âlî dairesinde i‘lâma rabt olunduğu anlaşılmış ve şu halde Şûrã-yı Devlet’ce işin tedkikine mahal görülememiş olduğundan arz tezekkür ve evrak-ı mevcuda leffen takdim kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehül emrindir. Fî 22 Zilka‘de sene 327 ve fî 22 Teşrin-i sânî sene 325 [04.01.1910]
Maliye ve Ma‘ârif ve Nâfi‘a Dairesi Reis-i sânîsi
MÜHÜR MÜHÜR
A‘zâdan Reşad Bey (me’zun)
A‘zâdan MÜHÜR
A‘zãdan MÜHÜR (Abdurrahman Sami)
A‘zâdan MÜHÜR (Yusuf Râzi)
A‘zâdan MÜHÜR (Kostantin)
***
17- BEO_004658_349293_002_002
Hüve
NEZÂRET-İ EVKÂF-I HÜMÂYÛN Şûrâ-yı Evkâf
Aded
2938
1) Dersa‘âdet’de muhtelif zamanlarda vukû‘a gelen harik mahallerindeki cevâmi‘ ve mesâcid ve mekâtib ve medâris ve çeşme ve sebil gibi mebâni-i hayriye-i vakfiye arsalarının ebniye kânunu ahkâmına 2) tevfikan zâyi‘âta uğradılması iktiza etmeyeceğine dair Şûrâ-yı Devlet hey’et-i umûmiyesince ittihaz olunup bâ-buyruldu-ı sâmi Şehremânet-i aliyyesine tebliğ olunan karar üzerine 3) fukaha-yı izâm aleyhim rahmetühu Rabbü’l-enâm hazretlerinin ba‘zı akvâl ve usûl ve kavâid-i fıkhiyeden ba‘zı mesâil derciyle i’tirazı mu-tazammın emânet-i müşârün-ileyhadan yazılan tezâkirin leffiyle 4) Nâfia Nezâret-i celîlesinin makâm-ı sâmî-i sadâretpenâhîye takdim kılınan iki kıt‘a tezkire ile harik mahallerinin tanziminde emânetce yapılan ba‘zı mu‘âmelâta binâen Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ 5) kararıyla teşkil buyurulan komisyonca kaleme alınan mazbata üzerine nezâret-i celîlelerince mukaddema takdim olunan diğer tezkire Meclis-i Mahsus-ı Vükelâca elden taraf-ı âlî-i nezâret-penâhîlerine tevdi‘ olunmuş 6) ve hukuk müşaviri ve hey’et-i fenniye reisi beyefendiler dahi hazır oldukları halde icabı müzakere olunması işaret-i aliyyesiyle şûrâya havale kılınmış olmağla ol vechile tezâkir-i ma‘rûza 7) ve merbûtâtı mumâ-ileyhima beyefendiler hazretleriyle mütalâ‘a ve tedkik ve icab-ı keyfiyet müzakere ve ta‘mik olundu. Nezd-i celîl-i nezâretpenâhîlerinde izahdan müstağni olduğu üzre 8) vakf menâfi‘i ibâdullaha mahsûr ve maksûr olarak bir malı cenâb-ı Bârî’nin mülkü mesabesinde olmak üzre temlik ve temellükden mahsus ve memnû‘ kılınmak demek olup 9) şu tarife göre kudsiyetlerinden kat‘-ı nazarla inde’l-lüzum kendileriyle iftihar eylediğimizi ve ecdad-ı izâmımızın birer yadigâr-ı kıymetdârları olduğunu işa‘a ve ilân et-diğimiz 10) ma‘âbid ve mesâcid ve çeşme ve sebil ve sâire gibi mebâni-i vakfiyeyi tesviye-i tarik dolayısıyla ve daha bu gibi esbab serdiyle yola kalb eylemek veya icareteyn ve mukata‘a sûretiyle 11) veyahud mülk olmak üzre şunun bunun ve hatta ecânibin yed-i tasarruf ve temellükünde olan arsalara mukabil bilâ muamele-i şer‘iyye anların taht-ı tasarruf ve temellüklerine idhal etmek 12) şer‘an ve aklen rehin-i cevaz olamayacağı gibi mevrûd-ı nasda ictihâda mesağ olamamasına müfta bih akval mevcud iken usûl-ı fıkhiyeden istinbat-ı ahkâm tecviz edilemeyeceğine 13) mebni Şehremânet-i aliyyesinin mebani-i hayriye-i mezkûrenin ebniye kanunu ahkâmından istisnası icab et-meyeceği ve binâenaleyh şûrâ-yı müşârün-ileyha hey’et-i umûmiyesince it-tihaz ve tebliğ kılınan 14) kararın tashihi hakkındaki Temmuz sene 336 tarihli tezkiresi mündericâtı gayr-i vârid ve tefsir-i kanunun şûra-yı müşârün-iley-haya aidiyeti derkâr olduğundan ebniye kanununun husus-ı mebhûsün anh 15) hakkında muhtelifün fih olan maddesi vech-i ma‘ruz üzre yani mebani-i hayriye-i mevkûfe arsalarının ba‘de’l-harik zıyâ‘ata uğradılması caiz olamay-acağı şekl ve sûretinde 16) tefsir ve izah edilmiş bulunduğundan işbu tefsire ittiba‘ zarûri ve karar-ı ma‘ruz ahkâm-ı şer‘iyyeye mutabık olup menfaat-i vakfa da hâdim olduğu cihetle emânet-i müşârün-ileyhanın 17) i‘tirazı vechile ve suver-i sâire ile tebdil ve tağyire mahal olamayacağı derkâr bulunmuşdur. İşbu kaziye-i müfta bih hakkında akdemce nezâret-i celîlelerinden cihet-i şer‘iyyesine mütedâir 18) mütâla‘atı serd ve beyan etmek üzre evkaf mahkemesi kâdısı efendi hazretleri dahil olduğu halde Meclis-i Kebîr-i Ma‘ârif a‘zasından Mehmed Ziya ve nezâret-i sâmileri hey’et-i fenniye reisi 19) Tal‘at ve Tedrisat-ı İbtidâiye müdir-i umûmîsi Mehmed Halid ve Nafia Nezâreti Tarik ve Me‘âbir mühendislerinden Fehmi beyefendilerden teşekkül eden komisyon tarafından icra kılınan 20) tedkikat ve tetebbu‘at neticesinde i‘ta edilen ve evrak-ı melfûfe miyanında bulunan mazbatada tafsilen bast ve temhir edildiği vechile Şehremaneti’nce harik mahallerinin esna-yı tesviye ve haritalarının 21) tanziminde pek de zaruret bulunmadığı halde ba‘zı mebâni-i vakfiyenin âharın uhdesinde bulunan arsa ile istibdâli cihetine gidilmiş olduğu anlaşılmışdır ki bu min külli’l-vücuh tecviz edilemeyeceğinden 22) bu misillü arsaların imkân derecesinde mahall-i kadîmlerine ircâ‘ı ve yine emânet-i müşârün-ileyhaca haritaları tanzim ve eshab-ı emlâke yerleri iade kılınan mahallerde bu kabil arsalardan zâyi‘âta 23) tâbi‘ tutularak irâe edilmiş olan arsaların 14 Temmuz sene 332 tarihli Şûrâ-yı Devlet kararına tevfikan behemehal ikmâline emânetin mecbur tutulması ve emânetce ba‘zı mâni’–i vakfiyenin 24) haritalarda kat‘iyyen gösterilmediği ve şu hâle göre emânetce istimlâk edilmek istenildiği münfehim olmağla işbu mebâni arsalarının atik mahallerinin ibkası ve buna ba‘zı gûnâ mazeret-i 25) meşrû‘a tahakkuku se-bebiyle imkân bulunamadığı sûretde civarında muamele-i muktaziye-i şer‘iyyeleri icra kılınmak şartıyla şeref ve kıymetce anlara muadil diğer ar-salar irâesi husûsuna emânetin icbârı 26) ve mekâtib-i vakfiye arsalarının da ahkâm-ı ma‘rûzaya tâbi‘iyeti derkâr olduğundan bu bâbda ayrıca mütâla‘a serdine mahal olmadığı ve kâr-ı kadîm kârgir olmalarından ve esbâb-ı sâireden nâşi 27) binaları harikden müteessir olmayan veyahud cüz’iyyü’l-mikdar müteessir olup da ufak bir masrafla tamir ve ihyasına imkân bulunan ve ancak emânet-i müşârün-ileyhaca tanzim edilmiş olan 28) haritalara göre âhar mahallere nakilleri lüzumu kayd ve işaret edilen mebani-i hayriyyenin vaz‘-ı aslı ve kadimlerine ircâ‘ı sûretiyle haritalarının tashihince imkân bulu-namadığı takdirde 29) emvâl-i evkâfın bilâ sebeb sahih-i sırfı taht-ı imkân ve ihtimalde olmadığından ve bu misillü masârif de şer‘an tecviz edilemeye-ceğinden masarif-i hedmiye ve nakliyesiyle mebani-i mezkûrenin 30) ma-hall-i menkûlünde yeniden bina ve inşasına aid masrafın emânetce tesviyesi esbâbının istikmâli ve mazbata-i mezkûrede marrü’l-arz haritaların tanzim veyahud ikmal edilmiş olanların 31) tashihi esnasında devâir-i muhtelifeden müntehab me’murlar hazır bulundurulmaları hakkındakii teklif buna müte‘allik olan madde-i kanuniyenin o sûretle ta‘diline mütevakkıf olduğu müstağni-i ani’l-izah 32) olmağla icabının Meclis-i Âlî-i Vükelâca teemmül buyurulması muvafık gibi mütala‘a olmağın ve ancak mehaziri gûnâgûn hudûsu hasebiyle mevzi’-i aslî ve kadîmlerinin ibka ve ihyasına 33) imkân gayr-i müsâid bulu-nan mebani-i vakfiye arsalarına mukabil Şehremâneti’nce irâe edilecek ma-hallerin âhar vakfdan olmaları veyahud mülk bulunmaları ihtimallerinden haric olamayacağı 34) cihetle ilerüde zuhur ve hudûsu derkâr olan sada‘ ve şikâyât-ı muhakkakadan bu bâbda ahkâm-ı şer‘iye ve ahvâl-i mevzû‘a-i kadîmeden hazer olunarak kat‘iyyen tebâ‘üd 35) edilmeyüp bi-eyyi vech-i kân muâmelât-ı lâzımelerinin ikmal ve icrasına begayet dikkat ve itina olun-ması gerek evkâf ve gerek hükûmet-i seniyye içün mucib-i menfaat 36) ve vâki‘-i masraf olacağı ilâve-i müzâkerât ve mütâla‘at-ı âcizânemizden bulun-muşdur. Ol bâbda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir. Fî 15 Muharrem sene 335 ve fî 29 Eylül sene 336 [12.11.1916]
MÜHÜR (Şûrâ-yı Evkâf)
Evrak-ı mersûtanın takdimiyle bâ-tezkire arz fî 2 Teşrin-i evvel sene 336
***
18- BEO_004658_349293_004_001
Hüve
NEZARET-İ EVKÂF-I HÜMÂYÛN
Kalem-i Mahsus
Numero
Umumî: 128991
Husûsî: 93
Huzûr-ı Sâmî-i Cenâb-ı Vekâletpenâhîye
1) Ma‘ruz-ı bende-i dirîneleridir
2) harik mahallerindeki mebani-i hayriye ve müessesât-ı vakfiye arsalarına Şehremaneti’nce tatbik edilmekde bulunan muâmelâtdan münbais şikâyât hakkında tedkikât-ı 3) muktaziye icrasıyla hukuk ve menafi‘-i vakfiyenin te’mini ve mebâni ve müessesât-ı mezkûrenin istikrârı esbâbının istikmâli zımnında 6 Kânun-ı sâni sene 337 4) tarihli ve 3456330/4 numerolu tezkire-i sâmiye-i sadaretpenâhî ile tebliğ buyurulan Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ kararına tevfikan teşkil olunan komisyon tarafından 5) tanzim edilen mazbata ile melfufları takdim kılındı. mürdericâtından rehin-i ilm-i âlî-i sadâretpenâhî-leri olacağı vechile mezkûr komisyonun tedkikat-ı vâki‘ası 6) netâyici 20 kânun-ı evvel sene 335 tarihli ve 124899/189 numerolu tezkire-i mütekad-dime müeddasını müeyyed bulunmuş olduğundan mazbatada dermiyan olduğu üzre 7) harik mahallerinde kâin mebani-i vakfiye arsalarınca vukû‘a getirilen zâyi‘âtın tazmini içün yeniden verilmesi veya ilâve edilmesi icab eden arsaların Şehremâneti’nce 8) istimlâki esbâbının temini ve cihet-i vakfa aid olup ihyasına eşedd-i lüzum bulunan mekâtib-i sıbyaniyeden ekserisinin mebni bulundukları arsalar ihtiyac-ı hâzıra 9) göre mekteb inşasına gayr-i kâfi olmasına binâen mektebler bina edilebilmek üzre müteaddid mekteb arsalarının bi’t-tevcih büyük bir arsa ile ihtiyac-ı hâzıra 10) göre mekteb inşâsına gayr-i kâfi olmasına binâen mükemmel mektebler inşa edilebilmek üzere müteaddid mekteb ar-salarının bi’t-tevhid büyük bir arsa ile istibdâli veyahud 11) her mekteb arsasının yanındaki ar-salardan kanun-ı mahsûsuna tevfikan münasib bir mekdârı bi’l-istihlâk mekâtib-i kadîme arsalarının tevis‘i ve binaları harikden 12) müteessir olmadığı halde Şehremâneti’nce tanzim edilen haritalarda başka mahallare nakline lüzum gösterilen meban-inin vaz‘-ı aslîlerine ircâ‘ı sûretiyle haritaların 13) tashihine imkâün bulunamadığı takdirde masarif-i nakliye ve harciye ve inşaiyelerinin emanet-i müşârün-ileyhaca tesviyesi esbâbının istikmâli ve muâmelât-ı vâki‘adan 14) anlaşıldığına göre bütün bu yanlışlıklar harik mahallerinin haritasının tanzimi içün Şehremâneti’nce mine’l-kadîm ittihaz olunan usûlün adem-i selâmetinden mütevellid 15) bulun-duğunun evkâfın ve âbidât-ı İslâmiyenin muhafazası ve memleketin şeref ve ihtiyacıyla mütenasib mekâtib te’sisi ve hilâf-ı şer‘ ve kanun muâmelâtdan 16) mütekevvin ihtilâfâtın ref‘ ve izalesi zımnında ba‘dezin harik mahallerine aid haritaların tanzimin-den makâm-ı âlî-i meşihatpenâhî ile Ma‘ârif Nezâret-i celîlesinden 17) ve nezâret-i çâkerîden ve Muhafaza-i Âsâr-ı Atîka Encümeni’nden birer memur bulundurularak re’y ve mütalaalarının alın-ması muvafık-ı hal ve maslahat görülmekde olmağla ana göre 18) emânet-i müşârün-ileyhaya ve devâir-i müte‘allikaya tebligat icrası menût-ı re’y ve takdir-i sâmi-i cenâb-ı vekâlet-penâhîleri bulunmuşdur ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir. İMZA
Fî 8 Şevval sene 338 ve fî 26 Haziran sene 336 [25.06.1920]
Evkâf-ı Hümâyûn Nâzırı Bende
İMZA (Osman Rif‘at)
19- Ahmed Nuri Ebussuudoğlu Bey Evrakından:
Beyoğlu’nda Asmalımescid sokağında Mehmed Dede Türbesi nâmıyla ma‘rûf etrafı parmaklıkla çevrilmiş 54 eski numerolu mahallin kadastroca tes-bit edileceğinden bahisle bu mahallin tarihi âsâr ve kıymete hâiz yerlerden ve medfunlarının tarihî şahıslardan olup olmadığının tedkikine dair Beyoğlu Kadastro müdürlüğünden vâki‘ iş‘âr üzerine tedkikat icra kılındı.
Mezkûr mahal ve önü Tepebaşı’nın biraz altında Pera Palas önünün karşısına tesadüf eden Asmalımescid sokağı yanı Minare sokağı ile mahdud ve etrafı demir parmaklıkla çevrilmiş bahçe haline gelmiş, eski Kalafatçıbaşı Yunus Ağa câmi‘inin arsasından bakiyye kalan kısımdır.
Yunus Ağa Tersane’de 886-918 [II. Bâyezid’in saltanat yıllarının hicrî tarihi. Milâdî 1482-1512] İkinci Bâyezid devrinde kalafatçıbaşılık etmiş meşhur ve tarihî bir zâtdır.
Demir parmaklıklı câmi arsasının yanında eski minarenin temel aksamı dur-makda ve burası Minare Sokağı diye anılmakdadır.
Şu izahata nazaran mezkûr mahal Kalafatçıbaşı Yunus Ağa Câmi‘inin bakiyyesinden bir arsa parçası olduğu ve mevkûfun isminden de anlaşılacağı üzre Asmalı Mescid nâmıyla ma‘rûf ve kadîmden beri ma‘lûm bir mahal bu-lunması i‘tibariyle zikr olunan mahallin Evkaf’ca muhafaza edilmesi lüzumuna kailiz icab edeceğine dair cevab i‘tasına karar verildi (yukarıdaki üç fotokopi).
Asma Mescidi ARSA
Derkenar:
1025 Mehmed Dede
1105 Mustafa Dede
1180 oğlu Halil Dede
1225 oğlu Şeyh Mehmed Efendi
Ahmed Nezih Galitekin / Araştırmacı-Tarihçi, Yazar
Tohum Sayı 161 / Yaz 2018
DİPNOTLAR
1- Mustafa Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlusu, İstanbul, 1991, s. 33; Kerim İlker Bulunur, Osmanlı Galatası (1453-1600), İstanbul, 2014, s. 69
2- Asmalımescid mahallesinin her yıl Tersâne-i Âmire’ye ocaklık kürekciyan mukabilinde on yedi buçuk guruş (2100 akçe) verdiğini 22 S 1197 [27.01.1783] tarihli bir arşiv vesikasından (BOA. C. BH, No: 97/4602) öğreniyoruz. XVII. yüzyılda İstanbul, Galata’da her yedi gerçek hane bir avârızhanesi sayılırdı (İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Ankara, 2003, s. 192) ki, buna göre mahallede vergi mükellefi 28 hane bulunmakta
idi. Ancak avârızdan muaf tutulan kadı, naib, sipahi, muhassıl, müderris, imam, hatip, müezzin, zaviyedar, şeyh, seyyid gibi din görevlileri, derbendci, tuzcu, madenci, celep, şahinci gibi belirli hizmetleri yapanlar, oturduğu evin mülkiyetine sahip olmayanlar, ihtiyar ve çalışamayacak derecede a‘ma, sakat ve hastalıklı olanlar ile yetim, sabi
ve dul hatunlardan kimler bulunduğunu bilemediğimizden mahallenin tam hane sayısını tesbit etmek şu aşamada mümkün olmamıştır(Mehmet Ali Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, 2011, s. 63-64; Fehmi Yılmaz, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, 2010).
3- Bkz. Mustafa Cezar, a.g.e, s. 108.
4- Hadîkatü’l-Cevâmi, İstanbul, 1281, C.2, s. 7-8
5- Hadîkatü’l-Cevâmi‘ Esad Efendi, No:2248, v. 77/B.
6- Meselâ bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet-Hariciye, No: 147/7312).
7- BOA. C. EV, No: 169/8436p 225/11230; 296/15066; 491/24822.
8- BOA. Müzehheb Fermanlar, No: 816; C. EV, No: 491/24822.
9- BOA. Müzehheb Fermanlar, No: 816. Belgenin fotokopi ve çevrimyazısı için aşağıda yayımlanan 3 no’lu vesika; AE. SMHD. I, No: 262/21273
10- BOA. C. EV , No: 491/24822.
11- BOA. Müzehheb Fermanlar, No: 816. Belgenin fotokopi ve çevrimyazısı için aşağıda yayımlanan 7 no’lu vesika; C. EV, No: 225/11230.
12- Bilgin Aydın, İ. Yurdakul, A. Işık, İ. Kurt, E. Yıldız, İstanbul Şer‘iyye Sicilleri Vakfiyeler Kataloğu, İstanbul, 2015, s. 89; C. EV, No: 296/15066-1; C. EV, No: 296/15066-2.
13- İ. MVL, No: 227/7738-5 (Vesika No: 5); İ. MVL, No: 227)7738-3 (Vesika No: 4); Y.PRK. SGE, No: 9/135.
14- Kalafatçıbaşı: Ahşap gemilerin tahta aralıklarına zifte bulanmış üstüpüler sıkıştırıp üzerine zift sürerek su geçirmez hale getiren görevlilerin başına oenirdi. Kalafatçılar tersane halkından sayılır ve acemi oğlanlarından
seçilirdi. Hepsi 600 kişiydi. İstanbul’da Tersane’deki Kurşunlu Mahzen’de ve Galata’da Kürekçi Kapısı’nda kışlaları vardı (Fehmi Yılmaz, a.g.e, s. 305-306; Mehmet Ali Ünal, a.g.e, s. 368).
15- Mustafa Cezar, Osmanlı Başkenti İstanbul, İstanbul, 2002, s. 422-423.
16- Reşad Ekrem Koçu, “Esma Mescid” maddesi, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, 1959, C. 2, s. 1129.
17- J. M. Tancoıgne, İzmir’e, Ege Adalarına ve Girit’e Seyahat, Çeviren: Ercan Eyüpoğlu, İstanbul, 2003’den nakleden M. Sinan Genim, “Saraylar, Kasırlar, Konaklar ve Evler”, Geçmişten Günümüze Beyoglu, İstanbul, 2004, C. I, s. 148.
18- “İstanbul Yangınları”, Osmanlı Başkenti İstanbul, İstanbul, 2002, s. 418
19- BOA. İ. MVL, No: 209/6765-1; İ. MVL, No: 209/7275-2.
20- Zeynep Çelik, 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, Çeviren: Selim Deringil, İstanbul, 2016, s. 47.
21- BOA. A. MKT. NZD, No: 309/55.
22- BOA. BEO, No: 3252/243858-4.
23- BEO, No: 3267/244144-3.
24- Beyoğlu’nun Dörtyol ağzı diye ünlü mevkii İstiklâl caddesi ile Asmalımescid ve Kumbaracı yokuşu’nun kesiştiği bölgedir.
25- Osman Ergin, İstanbulda İmar Ve İskân Hareketleri, İstanbul, 1938, s. 21-23.
26- Turgut , a.g.m, DBİA, C. I, s. 355.
27- Bkz. Y. PRK. SGE, No: 9/135.
28- Ser-fotoğrafî Miralay Ali Sami: İstanbul’da doğdu. Kasımpaşalı Mehmed Bey’in oğludur. 1892’de Mekteb-i Bahriye-i Şâhâne’den mezun oldu. Bahriye’de miralaylığa (albay) kadar yükseldi. Sultan Abdülhamid’in baş
fotoğrafçılığını, Bahriye Mektebi’nde fotoğrafçılık öğretmenliği yaptı. Mebâdi-i Usûl-i Fotoğrafya isimli kitabı 1893’de basıldı. Sultan Abdülhamid için çok değerli albümler hazırladı. Madalya ve nişanlar aldı. II. Meşrutiyet’in ilânından sonra rütbesi alınarak saraydan uzaklaştırılıp İskenderun liman Reisliğine atandı. Millî Mücadele başlarında Anadolu’ya geçti ve Millî Mücadele aleyhtarı olarak 5 sayı Adalet gazetesini çıkardı. Daha sonra İzmir’e ve ardından Selânik’e kaçarak orada vefat etti (Engin Özendes, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi,
İstanbul, 1999, s. 234-235).
29- 1995 yılında Hadîkatü’l-Cevâmi‘yi Latin harfleri ile yayıma hazırlarken sahhaf dostum Lütfi Seymen Bey, diğer bir sahhaf komşusunda bulunan hemen her sayfasının boşlukları notlar ile doldurulmuş bir kitabı görmem için komşusuna gittiğinde eserin satıldığını öğrenmişti. Bu sırada sahhaf arkadaşı kitap sahibine ait İstanbul camileri hakkında epey notlar ve fotoğraflar bulunduğunu, bir hafta sonra bunları bana gösterebileceğini söylemişti.
Dediği notları, fotoğraları ve üç defter olarak yazılmış İstanbul Mevlevihâneleri isimli eseri görmüştüm. Ancak benim için çok yüksek bir fiat istendiğinden alamamıştım. Anılan derkenarlı matbu Hadika’yı o zaman Prof. Dr. Muhittin Serin Bey almış ve Prof. Dr. İsmail Erünsal Bey’in ricası üzerine bir dijital nüshasını İSAM kütüphanesine vermiştir ki, biz de oradan istifade ettik. Her birine minnettarım.
30- Hadîka’da ve görebildiğim kadar BOA. BEO, No: 3414/256008’de kayıtlı bir vesikada, mescidin yakınındaki çeşmenin meşhur dârüssaâde ağası Hacı Beşir Ağa’nın hayır eseri olduğu belirtilmiş iken, İbrahim Hilmi Tanışık, anılan çeşme bânisinin Sultan I. Mahmud’un hazinedarı, daha sonra dârüssa‘âde ağası Lala Beşir Ağa olduğunu ve çeşme kitabedesinki hattın da iyi bir hattat olan kendisine ait olduğunu söylemektedir. (İstanbul Çeşmeleri Beyoğlu Ve Üsküdar Cihetleri, C. II, İstanbul, 1945, s. 107)
31- Turgat Kut, “Asmalımescit Sokağı” maddesi, DBİA, İstanbul, 1993, C. I, s. 355.
